Kumar Nedir? Borsa Oynamak Kumar mıdır?
Kumar, herhangi bir olasılığa bel bağlamak ve bu uğurda bahiste bulunmak olarak tanımlanır. Ancak, ticari açıdan bakıldığında sözlük anlamının ifade ettiğinden çok daha karmaşık bir dinamiğe bürünür. Zira borsaya yatırım yapan çoğu insan farkında dahi olmaksızın kumar oynar. Hisse alıp satmaya yönelik dizginlenemez istekleri ya da piyasanın “ya hep ya hiç”ci tavrı nedeniyle yatırımları bir nevi kumara döner.
Yazımızda kumarın borsa işlemlerine nasıl olup da sızdığına ilişkin bilgi verecek, bireyi hisse alıp satmaya (yani olası bir kumara) yönlendirebilecek uyaranları inceleyeceğiz. Borsa işlemleri ile kumar arasındaki bağlantıyı değerlendirecek ve yatırımlarınızı kumara dönüşterebilecek bir dizi faktörden bahsedeceğiz. Böylece borsada büyük riskler almaktan kaçınabileceksiniz.
Yatırımlarınıza bir de bu gözle bakmaya ne dersiniz? Ne denli büyük riskler alıyorsunuz?Yatırım mı yapıyorsunuz yoksa kumar mı oynuyorsunuz?
Tüm bu soruların cevabını bu yazıda bulmanız mümkün.
Kumara Yönelik Gizli Bir Eğilimin Varlığından Söz Edilebilir Mi?
Kumar oynamak gibi bir eğilime asla sahip olmadığını düşünenlere “tam bir kumar dürtüsüyle hareket ettikleri” söylendiğinde bu gerçeği kolaylıkla kabul etmeyecekleri aşikardır. Yine de, davranışlarımızın altında yatan temel nedenleri keşfetmek geleceğe ilişkin kararların sağlıklı bir biçimde alınmasını sağlayabilir.
Borsada izine rastlanan kumar eğilimlerini değerlendirmeden evvel, çoğu insanda net bir biçimde görülen ve belki de kumar eğiliminin kaynağını oluşturan bir diğer davranıştan bahsedelim: Sosyal Kanıt. Bu motive edici davranış, yatırımcıları yarın öbür gün deneyim kazandıklarında ve hatta piyasanın düzenli katılımcıları olduklarında dahi etkilemeyi sürdürmektedir.
Sosyal Kanıt Borsada Kararlarımızı Etkiler Mi?
Sosyal kanıt, insanların geri bildirimlerine, davranışlarına ve deneyimlerine dayanarak belirli bir durum, olay ya da eyleme ilişkin iyi ya da kötü bir karara varmaktır.
Bazı insanlar ne ekonomiye, ne borsaya, ne de yatırıma ilgi duyar. Ancak, toplum baskısı onları borsaya girmeye ya da yatırım yapmaya iter. Borsada sosyal kanıtın varlığına ilişkin örneklere en sık, borsanın yükselişte olduğu ve bazı senetlerin herkesin diline düştüğü zamanlarda rastlanır. İnsanlar kendilerini ait oldukları sosyal çevreye uyum sağlama konusunda ciddi bir baskı altında hissederler. Bu baskıdan kurtulmak, başkalarının inançlarına saygısızlık etmemek veya dışlanmamak adına da borsaya yatırım yapmaya girişirler.
Çevre baskısını yatıştırmak adına bir dizi hisse senedi almak – özellikle de kişi ne yaptığını gerçekten bildiğinde- kumar sayılmaz. Ancak, sağlam bir yatırım anlayışı geliştirmeksizin sırf popüler olduğu için hisse senedi almak kumar oynamaktan farksızdır. Bu yolu tercih edenler seçimlerinin karlılığı üzerinde kontrol sahibi olacakları en ufak bilgi birikimden dahi yoksun olurlar.
Piyasada pek çok değişken mevcuttur. Dolayısıyla yatırımcılar ve kişiler arasındaki yanlış bilgi aktarımları ile asılsız inanışların her biri kendi içinde bir kumar senaryosu yaratabilir. Para kaybetme ihtimalinizi ortadan kaldıracak doğru bilgiye ulaşıncaya kadar gerçekleştirdiğiniz her işlem bir nevi kumardır.
Borsa İşlemlerin Kumara Dönüşebileceği Gerçeğini Güçlendiren Faktörler Nelerdir?
Bir kişinin finans piyasalarına öyle ya da böyle dahil olması bahsi geçen sosyal kanıt fikrine dayalı bir öğrenme eğrisi oluşturur; bu eğri “yatırımın tıpkı bir kumara benzeyebileceğine” ilişkin görüşü ifade eder. Bu, doğruluğu kişiden kişiye değişebilecek bir iddiadır. Zira bir bireyin piyasa yaklaşımı, başarılı bir ticaret insanı mı yoksa finans piyasalarında sıklıkla boy gösteren bir kumarbaz mı olacağını belirleyecek yegane şeydir.
Peki, yatırımın rotasını değiştirip onu bir kumara dönüştürmede etkili başka hangi faktörlerin varlığından söz edilebilir? Bu sorunun cevabı niteliğinde pek çok faktör sıralamak mümkündür. Ancak, aşağıda yer vereceğimiz iki özellik bu faktörlerin en sık göz ardı edilenleri olup borsayla uğraşanların kumar eğilimlerine katkıda bulunurlar.
Borsada Neden ve Nasıl Para Kaybedilir?
1) Heyecan İçin Alım Satım Yapmak
Para kaybettiğiniz en ufak bir alım satım işlemi dahi -özellikle sosyal kanıtla alakalı olduğunda- duygularınızı alaşağı edebilir ya da güç ile memnuniyet duygusunu birbirine karıştırmanıza sebep olabilir. Öyle ki bir kişinin sosyal çevresi yatırımları neticesinde para kaybetmiş insanlardan oluşuyorsa söz konusu kişinin borsada para kaybetmesi bir yenilgi olmaktan çıkıp kendi hikayesini anlatabileceği güçlü bir iletişim aracına dönüşecektir.
Zaten yatırımlarınızı sırf heyecan olsun diye veya sosyal kanıt neticesinde yapmaya soyunduğunuzda yüksek olasılıkla işin teknik boyutundan uzaklaşıp kumardan öteye geçmeyecek bir dizi faaliyette bulunmuş olursunuz. Borsa piyasasında yer edinmek heyecan vericidir – kişiyi farklı fikirleri, geçmişleri ve inançları olan küresel bir yatırımcı ağının ayrılmaz bir parçası haline getirir. Yine de, yatırım yaparken heyecana ya da duygusal iniş çıkışlara kapılmak kişiyi amacından saptıracak ve sistematik/ metodik bir ticari yaklaşım geliştirmesini engelleyecektir.
2) Bir Sisteme Sahip Olmayıp Sadece Para Kazanmak İçin Alım Satım Yapmak
Olasılık temelli her senaryoda stratejik ve sistematik bir yaklaşımla işlem yapmanız önemlidir. Borsanın temelinde para kazanmak vardır. Zaten bir şey kazanamayacaksınız neden borsaya giresiniz ki? Ancak bu türden bir inancın gün yüzüne pek çıkarılmayan-bir o kadar da yıkıcı- bir tarafı vardır.
Para kazanmak temel amaç olsa da kazanmak için borsaya girme düşüncesi bizi nihai amacımızdan uzaklaştırabilir- sistemin kölesi olmanın ötesine geçemeyiz.Temel motivasyon kaynağımız kazanmak olduğunda bizi bekleyen senaryonun şu şekilde olması muhtemeldir:
“X kişisi pazarın geri kalanına kıyasla düşüş kaydettiği gözlemlenen bir hisse senedi satın alır. Hisse senedi düşmeye devam eder ve X gittikçe kötüleşen bir tabloyla baş başa bırakır. Ancak yatırımcımız hisse senedindeki düşme eğiliminin perde arkasında başka şeyler olabileceğini düşünmek yerine pozisyonunu korumayı tercih eder. Çünkü senedin yeniden yükselişe geçeceğini ve nihayetinde bu işten kazançlı çıkabileceğini umar. Kazanmaya odaklanmak onu çok daha büyük riskler almaya ve mevcut durumdan çok daha beter pozisyonları kabul etmeye zorlamıştır. Çünkü bunu yapmazsa kaybettiğini kabul etmek zorunda kalacaktır.”
Yatırım uzmanı olarak geçinenler dahi bu uğurda sayısız kayıplar vermiştir. Ancak çoğu yaptıklarının yanlış olduklarını kabul edip hasarı olabildiğince düşük seviyede tutmaya odaklanırlar.
Her hisse senedi yatırımı zaferle sonuçlanmak zorunda değildir. Bu nedenle, şartlar olması gerektiği gibi gelişmediğinde zarar ettiğinizi kabul edip ona göre davranmanız başarılı bir yatırımcı olmanızın ön koşuludur. Giriş koşulları değiştikten veya kazanç eğriniz aşağı yöneldikten sonra dahi vazgeçmeyip kendinizi daha da batacağınız pozisyonlara hapsedersiniz. Bu, bir nevi kumar oynadığınızı ve yöntemlerinizin artık geçerliliğini yitirdiğini gösterir.
Mutlaka okuyun: Yatırımcı Psikolojisi ile İlgili Kaçınmanız Gereken 8 Tuzak
3) Piyasayı Günlük Takip Etmek
Piyasayı günlük olarak takip etmek ve borsa haberleri izlemek, borsanın bir yatırımdan çok bir at yarışı olduğu düşüncesine kapılmanıza sebep olabilir. Üstelik beynimiz kayıplara kazançlara oranla 2 kat güçlü tepki verir. Bu sebeple geçici bir düşüşte duygusal kararlar verip zarar etmenize neden olabilir.
Mutlaka okuyun: Beynimiz, Yatırım Kararlarımızı Nasıl Etkiliyor?
Mutlaka okuyun: Kayıptan Kaçınma İlkesi Nedir? Davranışlarımızı Nasıl Etkiler?
4) Geçmiş hisse performansının gelecekte de tekrarlayacağını düşünmek
Hissenin son 3-4 yılda gösterdiği yükseliş gelecekte de aynı yükselişi göstereceğini garanti etmez. Şu an şirketin ne durumda olduğu işlerinin nasıl gittiği ve ne gibi yatırımlar yaptığını analiz etmeden bir şirkete yatırım yapmak büyük kayıplar yaşamanıza sebep olabilir.
5) Bir hisseyi sadece fiyatı çok düştüğü için satın almak
Bir hisse sadece çok düştüğü için satın almak kumardan farksız bir yaklaşımdır. Çünkü şirketin genel göstergelerinde bir bozulma yaşanmış veya şirket rekabet etme gücünü kaybetmiş olabilir.
Böyle bir durumda hisse fiyatı uzun süreli bir düşüş trendine girmiş olabileceği gibi bir daha hiç eski fiyatına da yükselmeyebilir.
Mutlaka okuyun: Temel Analiz Nedir? Nasıl Yapılır?
Borsada Para Kaybettim, Ne Yapmalıyım?
Elbette hiç kimse zor koşullarda çalışıp kazandığı parayı yok yere kaybetmek istemez. Ancak çoğu kişi yukarıda bahsedilen sebeplerle her gün büyük paralar kaybetmektedir. Borsada işlem yapan herkesin başına gelebilir. Siz de bunlardan biri olabilir ve kendinizi dipsiz bir kuyudaymış gibi hissedebilirsiniz. Peki para kay tersine çevirmeye ne dersiniz?
İşte sizlere borsada para kaybetme psikolojisinden kurtulmanın yolları:
1- Kendinize zaman verin ve durumu kabullenin.
Kendinize yüklenmeden durumu kabullenin ve kendinize biraz zaman tanıyın. Hayatta sizden daha değerli bir şey yok. Kaybedilen para elbette bir türlü tekrar yerine konabilir.
2- Kayıpların sizi tanımlamasına izin vermeyin
Kaybınızın sizi tanımlamasına izin vermeyin. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi tek kişi siz değilsiniz. Bu size özel bir durum değil. Üstelik bununla başa çıkmayı başarabilirseniz çok daha iyi bir yatırımcı olacağınızı kendinize hatırlatın.
3- Hatalarınızdan ders çıkarın
Nerede hata yaptığınızı anlamaya ve bunlardan ders çıkarmaya çalışın. Belki hisse seçiminde bilmeniz gerekenler eksik olabilir ya da hisse fiyatlarındaki değişime karşı yeterli duygusal disipline sahip olmayabilirsiniz. Bu konularda kendinizi eğitin ve bir daha benzer hataları yapmayın.
4- Sıfırdan başlayın
Gerekirse bir süre kemerileri sıkın ve kaybınızı telafi etmeye başlayın. Bir dahaki sefere borsa düştüğünde ve fiyatlar ucuzladığında öğrendiğiniz şeyleri kullanın. Daha emin adımlarla ilerleyerek yatırım yapın.
Sonuç
Kumar eğilimi, algıların ötesinde bir olgudur ve standart tanımların bir hayli dışındadır. Bu eğilim, kişinin kendini sosyal olarak kanıtlaması ya da sosyal çevresince kabul görmesini sağlayacak şekilde hareket etme ihtiyacından doğar. Nihayetinde ise hakkında çok az şey bildiği bir alana ilişkin tehlikeli sonuçlar doğurabilecek davranışlarda bulunması ile sonuçlanır.
Yatırım yapacağını sanırken kumar oynamakla yetinmek çoğunlukla piyasa hareketliliği karşısında heyecana kapılan ve duygularına yenik düşen insanlarda rastladığımız bir durumdur. Kar elde etmede stratejik ve geçerliliği testlerle kanıtlanmış yöntemlere göre hareket etmektense duygularınıza ya da kazanma içgüdünüze güvenmeniz, yatırım yapmayıp kumar oynadığınızı-yani başarılı olma olasılığınızın ne denli düşük olduğunu- gösterir.
Ben de uzun süre “Borsada Para Kaybettim Ne Yapmalıyım?” diye araştırdım durdum. Yazınıza keşke çok daha önce denk gelmiş olsaydım. Yazınız durumumu bire bir özetliyor.
Ben de eskiden fiyatları günlük değil anlık takip eden biriydim. Çıkıncaymutlu günüm güzel geçiyordu. Ancak düştüğünde kendimi satmamak için zor tutuyor ve düşmeye devam ettiğinde ise dayanamayıp satıyordum. Tüm hayatım borsaya endeksli olmuştu.
Ama artık öğreniyorum. Fiyatlardan çok firmanın durumunu takip ediyorum. Yatırımımı da günlük aylık değil en az 1 yıllık ihtiyacımın olmadığı parayla yapıyorum.