Uçak denince akla gelen ilk şirket şüphesiz Boeing’dir.
Peki ama olağanüstü uçaklar üreten Boeing kim tarafından ne zaman kurulmuştur?
William Boeing’in Hayat Hikayesi
William Boeing, sıkı bir girişimci ve uçak üretim sektörünün öncülerinden biriydi. Onun öngörüleri sayesinde ufak bir uçak üretim şirketi olan Boeing, dünyanın en büyük uçak şirketlerinden biri haline geldi. 1929 yılında dünyada meydana gelen ekonomik kriz sonrası şirketteki hisselerini satmasına rağmen havacılık dünyasıyla olan bağı hiç kopmadı. 2. Dünya Savaşı esnasında kurucusu olduğu şirkete danışmanlık hizmeti verdi ve ses hızını geçen jetleri görecek kadar uzun yaşadı.
William Boeing’in ofisinin duvarında şu yazı yazıyordu:
“Hipokrat şöyle der:
1. Gerçek dışında bir otorite yoktur.
2. Gerçekler sağlam bir gözlem yoluyla elde edilir.
3. Ancak gerçeklerden hareketle sonuca varılır.
4. Tecrübe bu kuralların doğruluğunu ispat etmiştir.”
William Boeing’in Gençlik Hayatı
William Edward Boeing 1 Ocak 1881’de Detroit, Michigan’da doğdu.
William Boeing’in babası Wilhelm Boeing, saygın ve zengin bir aileye mensuptu. Almanya’dan ABD’ye göçen babası burada çiftçilik yaparak geçimini sağlıyordu, fakat sonraki yıllarda kayınbabası olacak Kart Ortmann ile tanıştı. İkili kereste ve madencilik işiyle uğraşıyordu. William Boeing’in babası Wilhelm Boeing, daha sonra Peoples Savings Bank’ın direktörü oldu, çeşitli maden şirketlerini yönetti ve Standart Life sigorta şirketinin önemli hissedarlarından biri oldu.
Fakat Wilhelm Boeing, 42 yaşında hastalanarak öldü. Arkasında bir eş ve 3 çocuk bıraktı. Bu çocukların en büyüğü ise William Boeing oldu. William’ın annesi tekrar evlendi. William’ın üvey babası ile pek sağlıklı bir ilişkisi olmadı. Bu nedenle William Boeing, okuması için İsviçre’ye gönderildi, ancak o bir yıl sonra tekrar ABD’ye dönüp eğitimine devam etti.
William Boeing, Yale Üniversitesi’nin eğitim kurumlarından biri olan Sheffield Scientific School’da 1899-1902 arası okudu. Ancak okul hayatının ona göre olmadığını anlayıp ABD’nin batı yakasına taşındı. Washington eyaletine giden William Boeing, orada babasından miras kalan bir arsada tomruk ve odun işi kurdu.
Özellikle Alaska’ya yaptığı gezilerde kereste, tomruk, odunculuk ve finans konularında epey tecrübe edindi. 1908 yılında Seattle kentine geçerek Greenwood Timber Company adında bir kereste şirketi daha kurdu. 1910 yılında tekne gezintilerinden zevk aldığını keşfetti ve Heath Shipyard tekne limanını satın aldı.
William Boeing’in Havacılık Dünyasına Girişi
“Ben her zaman bilim ve çalışkanlığın tüm zorlukları aşabileceğine inandım. Havacılık sektöründe ben ve çevremdeki insanlar o kadar yeniydik ki ortaya atılan fikirlerin “imkansız” olarak yaftalanmamasını doğurdu bu durum.”
1910’un başlangıcında William Boeing uçaklarla tanıştı. İlk kez 1909 yılında havada bir uçak gördü. 1910 yılında Los Angeles Havacılık Fuarı’na gitti. Burada Fransız pilot Louis Paulhan’a yaptığı ısrar sonucu Paulhan onu uçağına bindirmeye karar verdi. Ancak Paulhan bu sözünü tutmadı ve Boeing uçağa binemedi. Sonraları bu olay pek çok kişi tarafından Louis Paulhan’ın “hayatının hatası” olarak görüldü.
1913 yılunda gelindiğinde William Boeing, ABD deniz kuvvetlerinde çalışan teğmen Conrad Westervelt ile tanıştı. Çabucak arkadaş olan ikili Curtis tipi bir uçağa binme fırsatı yakaladılar. Bu uçuş deneyimi, onlarda daha iyi bir uçak üretme tutkusunu ateşledi.
William, pilotlarla ve mühendislerle sürekli irtibat kurdu ve kendi başına uçak kullanmayı öğrendi. Los Angeles’taki Glenn Martin Havacılık Okulu’nda eğitim aldı ve burada Model TA adında bir uçak satın aldı.
“İlk uçağımı Ekim 1915’te teslim aldım ve havacılıkta büyük fırsatlar olduğunu gördüm. Hem uçmak hem de imalata ilgi duymaya başladım. 10 kişilik ufak bir ekiple Boeing markasının ilk uçağını üretmeye başladık.”
Seattle kentinde ufak bir ekiple hangar ve fabrika kuruldu. 15 Haziran 1916’da B&W Model 1 (Boeing & Westervelt) adındaki üretilen ilk uçağın deneme uçuşu yapıldı. Bu uçak 8 metre boyundaydı ve ilk uçuşta yaklaşık 250 metre uçabildi. İşte dünyanın en büyük havacılık şirketlerinden biri böyle kuruldu.
Boeing Şirketi Nasıl Kuruldu?
“12 yıldan kısa bir süre içinde 10 kişilik bir ekibin kurduğu ufak bir şirket, ABD’nin en büyük uçak şirketi oldu. Şirketin şu an binlerce çalışanı var ve hepsi canla başla uçak üretiyorlar. Bundan daha büyük bir gurur ve tatmin olamaz.”
Temmuz 1916’da William Boeing ve Conrad Westervelt, Pacific Aero Products adında bir şirket kurdular. Hala ABD deniz kuvvetlerinde çalışan Conrad Westervelt’in tayini batı yakasına çıktı. Ancak Westervelt asker olmanın verdiği bir sezgiyle 1. Dünya Savaşı’na ABD’nin de dahil olacağını hissediyordu. Bu nedenle Westervelt, William Boeing’e, uçak üretimi için ordunun açtığı ihaleye girmesi konusunda ısrar ediyordu. William ihaleyi kazandı, ancak bir noktayı atlamıştı: Uçak üretimi için mühendislere ihtiyacı vardı.
Zeki bir hamleyle University of Washington’a rüzgar tüneli ürettiren William Boeing, bu jestin karşılığında ise okuldaki en kalifiye mühendislik öğrencileri şirketine davet etti.
1. Dünya Savaşı sona erdikten sonra Boeing’in uçak siparişleri iptal edildi ve havacılık sektöründe durgunluk yaşanmaya başladı. Zira hava kuvvetlerinden arta kalan uçaklar, piyasada ucuza satılıyordu. Bu nedenle de sıfır uçak satışına rağbet yoktu. Şirketi iflastan kurtarmak için William Boeing, farklı şeyler de satmaya başladı. Mobilya, mutfak tezgahı ve hatta fotoğraf çerçevesi dahi satıldı.
Kısa süre sonra William Boeing, yeni bir çıkış yolu buldu. Hava yoluyla postacılık o dönemlerde çok yeniydi. Eski ordu pilotlarından Eddie Hubbard, William Boeing’e uluslararası hava yolu postacılığı teklifini sundu. Seattle – British Columbia arasındaki bu hava yolu postacılığı projesine devlet bir deneme süresi verdi. Teslimat başarıyla sonuçlansa bile William’ın danışmanları postacılık yerine uçak imalatına odaklanmak gerektiğini söylediler. Buna karşılık William Boeing, bu projeye Eddie Hubbard’ın devam etmesini önerdi.
1921 yılında Boeing Airplane Company, askeri uçak tamiri ve imalatından kar etmeye başladı. Zaten sonraki 10 yıl içinde de savaş uçağı üretiminde lider konuma yükseldi.William Boeing aşk hayatında da başarı yakaladı ve Bertha Potter Paschall ile evlendi.
1925 yılında havayolu postacılığı konusunda yasa çıktı ve Eddie Hubbard tekrar William Boeing’e gelerek San Francisco ve Chicago arasında posta servisi yapmayı önerdi. Boeing hava-soğutmalı motora sahip Model40 uçaklarını kullanarak bu projeyi hayata geçirdi.
1 Temmuz 1927’ye dek 26 adet uçağın hazır olmasını gerektiren bu proje için Boeing, kendi cebinden de 500.000 dolar para verdi. Yani sonuç olarak bu projeyle Boeing Hava Taşımacılık (Boeing Air Transport) şirketi kurulmuş oldu. Faaliyetinin ilk yılında bu şirket 1.300 ton posta ve 6000 yolcu taşıdı. 1929 yılında William Boeing, Pacific Air Transport şirketini alarak Boeing Airplane Company bünyesine kattı. Bu şirkete ise “United Aircraft” adı verildi. Yine aynı yıl Pratt and Whitney, Hamilton Standard Propeller Company, Chance Vought, National Air Transport gibi havacılık ve uçak üretimi konusundaki şirketleri kendi bünyesine kattı.
Bu devasa satın alma sürecinden sonra William Boeing, tekel oluşturmakla suçlandı. Çıkan yasa gereği hava taşımacılığı yapan şirketler ile uçak üreten şirketlerin ayrılması zorunlu hale geldi. Bu nedenle William’ın şirketleri 3 parçaya ayrıldı:
United Aircraft Corporation: Doğu ABD’deki uçak üretimini sürdürdü. Şu anki adı United Technologies Corporation.
Boeing Airplane Company: Batı ABD’deki uçak üretimini sürdürdü. Şu anki adı Boeing Company.
United Airlines: Havayolu taşımacılığı operasyonlarını üstlendi.
Havacılıktan Emekliye Ayrılış
Şirketi üç parçaya ayrılınca Boeing, şirketin yönetiminden ayrıldı ve hisselerini sattı. 20 Haziran 1934’te ise havacılık sektöründeki başarıları nedeniyle Daniel Guggenheim Madalyasına layık görüldü.
“Havacılık sektöründeki aktif çalışma hayatımdan emekli olurken bu madalyaya layık görülmek, hayatımın en önemli anlarından biri oldu. Geçmiş yıllarda kendimi adayarak çalıştığım havacılık sektörünü, artık meraklı ve tutkulu bir gözlemci olarak izlemeye devam edeceğim.”
Emeklilik yıllarında William Boeing, daha ziyade atlarla ve at yarışıyla ilgilenerek geçirdi. Ancak havacılık sektörüyle yakından ilgilenmeye de devam etti. 2. Dünya Savaşı yıllarında Boeing’e danışmanlık yaptı. Ayrıca Boeing’in ticari anlamda başarılı ilk jet uçağı Boeing 707 modelinde de onun görüşlerine başvuruldu.
Ve Eylül 1956’da teknesinde kalp krizi geçirerek 74 yaşında hayatını kaybetti…
