Bitcoin yalnızca merkezi olmayan eşler arası ağ üzerine inşa edilen kripto para dalgasını başlatan bir trend öncüsü olmadı; aynı zamanda takipçileri ve taklitçileri için ilham veren fiili bir standart haline geldi.
Anahtar Kazanımlar
- Geniş tanımıyla kripto para birimi, jeton (token) veya “coin” biçimini alan ve dağıtılmış/merkezi olmayan bir defterde bulunan para birimidir.
- Kripto para birimlerinin kullanım alanı ve yaygınlığı, geçmişi 10 yıldan sadece biraz daha uzun bir süreye dayanan Bitcoin’in piyasaya sürülmesinden bu yana dramatik bir şekilde genişledi. Kim bilir, bir sonraki büyük dijital jeton belki de yarın piyasaya sürülebilir.
- Bitcoin piyasa değeri, kullanıcı kitlesi ve popülarite açısından hala tüm diğer kripto varlıkların üstünde birinci sırada durmaya devam etmektedir.
- Ethereum gibi diğer sanal para birimleri, geleneksel finansal ürünlere erişimi olmayanlar için alternatif merkezi olmayan finansal çözümler üretmek üzere kullanılmaktadır.
- Bazı yeni altcoinler, Bitcoin mekanizmasını geliştirerek saniyede daha fazla işleme izin verme ya da daha gelişmiş konsensüs algoritmalarından istifade etme gibi yeteneklere sahiptir.
Kripto Paralar Nedir?
Bitcoin alternatiflerine daha yakından bakmadan önce isterseniz kripto para ve altcoin gibi terimlerle esasında neyi kastettiğimizi kısaca inceleyelim. Geniş tanımıyla kripto para birimi, jeton (token) veya “coin” biçimini alan ve dağıtılmış/merkezi olmayan bir defterde bulunan para birimidir. Bazı kripto para birimleri kredi kartları veya başka projelerle fiziksel dünyaya girmiş olsa da büyük çoğunluğu tamamen soyuttur, yani fiziksel dünyada bir karşılığı bulunmamaktadır.
Kripto para ifadesinde yer alan “kripto” terimi, dijital para birimlerinin oluşturulmasına ve merkezi olmayan sistemlerde işlenmesine imkan sağlayan karmaşık kriptografiyi ifade etmektedir. “Kripto” ortak noktası dışında bu para birimlerinin en önemli özelliği merkezi olmama yönündeki ortak taahhüttür. Ayrıca genellikle mining (madencilik) adı verilen ihraç mekanizmasına sahiptirler.
Kripto para birimleri felsefe itibariyle neredeyse her hâlükârda devletlerin manipülasyonu ve kontrolünden uzak olacak şekilde tasarlanmıştır ancak gittikçe popülerleştiği süreçte bu temel özellik tehlike altındadır. Bitcoin sonrasında piyasa sürülmüş olan kripto paralar altcoin (ve hatta bazıları “shitcoin”) olarak adlandırılır ve bu varlıkların geliştiricileri ürünlerini Bitcoin’in değiştirilmiş veya geliştirilmiş sürümleri olarak tanıtır. Bu altcoinlerin bazıları her ne kadar Bitcoin’in sahip olmadığı bazı etkileyici özelliklere sahip olsa da Bitcoin ağının sahip olduğu güvenlik seviyesine büyük oranda ulaşabilen bir altcoin henüz mevcut değildir.
Tüm bu açıklamalar ışığında aşağıda, Bitcoin haricindeki en önemli dijital para birimlerinden bazılarını inceleyeceğiz. Peşin uyarı, böyle bir listenin kapsayıcı olması imkânsızdır. Zira Ocak 2021 itibariyle 4.000’den fazla kripto para birimi yer almaktadır. Bunların önemli bir kısmının market hacmi çok düşük veya ihmal edilebilir olsa da özel destekçi veya yatırımcı grupları arasında çok popüler olanları da vardır.
Bunun da ötesinde, kripto para birimleri sektörü her geçen gün büyüyor, belki de geleceğin büyük kripto parası yarın tedavüle girebilir. Bitcoin kripto dünyasında yaygın olarak bir öncü olarak görülmekle birlikte analistler, BTC dışındaki coinleri değerlendirmek için çeşitli ölçütler geliştirmiştir. Örneğin analistler çoğunlukla coinlerin piyasa değerlerini birbiriyle karşılaştırıp buna büyük önem atfeder. Biz de bu unsuru göz önüne aldık, ancak listeye dahil ettiğimiz dijital varlıkları seçmemizde etkili olan başka etmenler de bulunmaktadır.
1) Ethereum (ETH)
Listemize birinci sıradan giriş yapan Bitcoin alternatifi Ethereum, Akıllı Sözleşmelerin ve Merkezi Olmayan Uygulamaların (DApps) herhangi bir kesinti, sahtekârlık, kişi hâkimiyeti veya üçüncü taraf müdahalesi olmaksızın oluşturulmasını ve çalışmasını sağlayan yazılım platformudur. Ethereum’un esas amacı, milliyet, etnik köken veya dini inanç gibi kimliklerden bağımsız olarak dünyadaki herkesin ücretsiz olarak erişebileceği merkezi olmayan bir finansal ürün yelpazesi oluşturmaktır. Özellikle devlet altyapısı ve kimliklendirme problemi yaşanan ve bu nedenlerle bankalar, sigortalar ve krediler gibi geleneksel finansal kurumlara ulaşmakta zorluk yaşanan ülke ve bölgeler için bu durum çok ilgi çekicidir.
Ethereum’daki uygulamalar, platforma özgü kripto para olan Ether üzerinden çalıştırılır. Ether, Ethereum platformu içerisinde dolaşan bir vasıta gibidir ve platform üzerinde uygulama yazan geliştiriciler ile Ether kullanarak başka para birimlerine yatırım yapmak isteyen yatırımcılar tarafından sıklıkla aranmaktadır. Ether hâlihazırda Bitcoin’dan sonra en büyük ikinci dijital para birimi olsa da piyasa değeri Bitcoin’in oldukça gerisinde kalmaktadır. Ocak 2021 itibariyle Ether’in piyasa değeri kabaca Bitcoin’in %19’u seviyelerindedir.
2014 yılında Ethereum, çok büyük ilgi gören bir ön-satış ilan etmiştir. Bu satış, dijital para halka arzı (ICO) furyasının başlamasına sebep olmuştur. Ethereum’a göre platform “hemen hemen her şeyi kodlamak, gayri merkezileştirmek, güvence altına almak ve ticaretini yapmak için” kullanılabilir. 2016 yılında DAO’ya yapılan saldırının ardından Ethereum, Ethereum (ETH) ve Ethereum Classic (ETC) olarak ikiye bölündü. Ocak 2021 itibariyle ETH 138,3 milyar USD piyasa değerine 1.218 dolarlık coin değerine sahipti.
2021 yılında Ethereum, konsensüs mekanizmasını “Proof-of-work” sisteminden “Proof-of-stake” sistemine değiştirmeyi planlıyor. Bu değişiklik Ethereum ağının çok daha az enerji sarfiyatı ve iyileştirilmiş işlem hızıyla çalışmasını sağlayacak. Bu aynı zamanda Bitcoin’in kullandığı konsensüs mekanizmasına da bir alternatif teşkil etmektedir.
2) Litecoin (LTC)
2011’de piyasaya çıkan Litecoin, Bitcoin’in ilk ardıllarındandı ve “Bitcoin altınına kıyasla gümüş” olarak adlandırılmaktaydı. Geliştirici MIT mezunu eski Google mühendisi Charlie Lee’dir. Litecoin, herhangi bir merkezi otoriteye dayanmayan açık kaynaklı bir küresel ödeme ağına dayanır. Birçok yönden Bitcoin’e benzeyen Litecoin, daha hızlı blok oluşturma oranına ve işlem onay süresine sahiptir. Tacirler de Litecoin’i giderek artan oranda kullanmaya başlamıştır. Ocak 2021 itibariyle Litecoin, 10,1 milyar USD piyasa değerine ve 153 dolarlık coin değerine sahipti ve bu rakamlar LTC’yi dünyanın en büyük altıncı kripto parası yapmaktadır.
3) Cardano (ADA)
Cardano, mühendisler, matematikçiler ve kriptografi uzmanları tarafından araştırmaya dayalı bir yaklaşımla oluşturulan ve konsensüs sistemi “kendi kuyruğunu ısıran yılana (ouroboros)” benzetilen bir kripto para birimidir. Projenin mimarı, Ethereum’un beş kurucu üyesinden birisi olan Charles Hoskinson’dur. Hoskinson Ethereum’un seyri konusunda yaşadığı görüş ayrılıkları sebebiyle ayrılarak Cardano projesini başlatmıştır.
Cardano’nun arkasındaki ekip, kapsamlı deneyler ve hakemli makaleler sonucunda blokzincirini oluşturmuştur. Söz konusu araştırmacıların blokzinciri teknolojisine ilişkin 90’dan fazla makalesi bulunmaktadır. Bu araştırmalar Cardano’nun belkemiğini teşkil etmektedir.
Açıklanan bu titiz süreç sebebiyle Cardano, kendisiyle benzer şekilde “proof-of stake” mekanizması kullanan akranları arasında öne çıkmaktadır. Cardano ayrıca blokzinciri teknolojisinin daha fazlasını yapabileceğine dair bir meydan okuma olarak “Ethereum katili” olarak da adlandırılmaktadır. Bununla birlikte Cardano henüz erken aşamalarda ve önünde hala uzun bir yol var.
Cardano, aynı Ethereum gibi merkezi olmayan finansal ürünler oluşturarak dünyanın finansal işletim sistemi olmayı amaçlamasının yanı sıra zincirler arası karşılıklı çalışabilirlik (interoperability), seçim güvenliği ve akıllı sözleşme uygulamaları için çözümler sunmayı amaçlıyor. Ocak 2021 itibariyle Cardano 9,8 milyar USD piyasa değerine ve 1 ADA 31 centlik coin değerine sahiptir.
4) Polkadot (DOT)
Polkadot diğer blokzincirleri ile karşılıklı çalışabilirlik sağlamayı amaçlayan benzersiz “proof-of stake” mekanizmasına sahip bir kripto paradır. Protokolü, hem izinli hem izinsiz blokzincirlerini ve Oracle bağlantılarını içerecek bir çatı olarak tasarlanmıştır. Polkadot’un temel bileşeni, çeşitli ağların birlikte çalışmasına olanak sağlayan röle zinciridir.
Bu sistemin Ethereum’dan farklılaştığı temel nokta, uygulama geliştiricilerin yalnızca gayri merkezi uygulama geliştirmek dışında Polkadot zincirinin sahip olduğu güvenlikten yararlanarak kendi blokzincirlerini oluşturabilmeleridir. Aslında Ethereum ile de geliştiriciler yeni blokzincirleri oluşturabilir; ancak kendi güvenlik önlemlerini kendilerinin oluşturması gerekeceği için yeni ve daha küçük çaplı projeleri saldırıya riskine açık olacaktır. Bir blokzinciri ne kadar büyükse o kadar güvenli olduğu kabul edilir. Polkadot’taki bu konsept paylaşılan güvenlik olarak bilinir.
Polkadot, Ethereum projesinin kurucularından bir başkası olan ve projenin geleceği hakkında farklı düşüncelere sahip Gavin Wood’tur. Ocak 2021 itibariyle Polkadot 11,2 milyar USD piyasa değerine ve 12,54 dolar coin değerine sahiptir.
5) Bitcoin Hash (BCH)
Bitcoin Hash, orijinal Bitcoin’in en eski ve başarılı hard forklarından (çatallanma) birisi olduğundan altcoin tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kripto para dünyasında geliştiriciler ve madenciler arasındaki tartışmalar sonucunda çatallanmalar meydana gelir. Dijital para birimlerinin merkezi olmayan doğası nedeniyle coin’in temelini oluşturan kodda yapılacak değişiklikler genel oydaşmayla (konsensüs) yapılmalıdır. Bu işlemin mekanizması ise çeşitli para birimlerine göre değişiklik göstermektedir.
Farklı gruplar bir anlaşmaya varamadıkları takdirde bazen dijital para biriminin bölünmesi kaçınılmaz olur; bir grup orijinal zincire sadık kalırken yeni bir zincir, kodda yapılan değişikliklerle birlikte, coin’in yeni bir sürümü olarak hayatına başlar.
BCH de bu bölünmelerden birisinin sonucu olarak hayatına 2017 yılının Ağustos ayında başlamıştır. BCH’nin ortyaya çıkmasına neden olan tartışma ölçeklenebilirlik meselesiyle ilgiliydi. Zira Bitcoin ağında blok boyutunun 1 megabaytlık sınırı bulunmaktadır. BCH ise blok boyutunu 1 MB’den 8 MB’ye çıkarma fikriyle ortaya çıkmıştır. Bu fikrin taraftarları büyük blokların kendi içerisinde daha fazla işlem tutabileceğini ve böylelikle işlem hızının artacağını savunmuştur. Ocak 2021 itibariyle BCH 8,9 milyar USD piyasa değerine ve 513 dolar coin değerine sahiptir.
6) Stellar (XLM)
Stellar, finansal kurumları büyük hacimli işlemlerini gerçekleştirmeleri amacıyla birbirine bağlamak suretiyle kurumsal çözümler sunmak için tasarlanmış bir açık blokzinciri ağıdır. Bankalar ve yatırım kurumları arasında genellikle birkaç gün süren ve devasa maliyetlere sebebiyet veren işlemler bu sayede aracılar olmadan neredeyse anında gerçekleştirebilir ve maliyeti çok azdır.
Stellar her ne kadar kendisini kurumsal kullanıcı üzerinden tanımlamış olsa da herkese açık bir blokzinciridir. Sistem her para birimi üzerinden sınır ötesi işlemlere izin verir. Stellar’ın kendi para birimi ise Lumens’dir (XLM). Dolayısıyla ağ üzerinde işlem yapmak isteyen kullanıcıların Lumens’e sahip olması gerekir.
Stellar, Ripple Labs kurucu üyesi ve Ripple protokolü geliştiricisi Jed McCaleb tarafından kurulmuştur. McCaleb Ripple’daki rolünü bırakarak Stellar Development Foundation’ı (Stellar Geliştirme Vakfı) kurmuştur. Stellar Lumens Ocak 2021 itibariyle 6,1 milyar USD piyasa değerine ve 27 cent coin değerine sahiptir.
7) Chainlink
Chainlink akılllı sözleşmeler ile gerçek dünyadaki veriler arasındaki bağlantıyı sağlayan merkezi olmayan bir Oracle ağıdır. Blokzincirleri dış dünyaya ve dış uygulamalara güvenilir bir şekilde bağlanma yeteneğine sahip değildir. Chainlink’in kurduğu bu bağlantı sayesinde akıllı sözleşmeler Ethereum’un kendi kendine bağlanamayacağı verilere dayalı olarak da yürütülebilir.
Chainlink’in blog sitesi pratikteki bir dizi kullanım örneğini detayıyla açıklamaktadır. Örneğin kullanım alanlarından birisi şehirlerdeki su rezervuarlarının kirlilik ve yasadışı kullanım açısından izlenmesidir. Kurumsal tüketimi, su tabakalarını ve yerel su seviyelerini izlemek maksadıyla sensörler kurulabilir. Bir Chainlink Oracle’ı bu verileri izleyerek doğrudan akıllı sözleşmeye aktarabilir. Akıllı sözleşme, para cezaları uygulamak, şehirlere sel uyarıları göndermek veya su tüketimini faturalandırmak gibi işlevler görmek üzere ayarlanabilir.
Chainlink Steve Ellis ve Sergey Nazarov tarafından geliştirilmiştir. Ocak 2021 itibariyle Chainlink’in piyasa değeri 8,6 milyar USD ve coin değeri 21 dolardır.
8) Binance Coin (BNB)
Binance Coin, Binance Borsasında yapılan alım satımlarla ilgili ücretler için ödeme yöntemi olarak işlev gören bir utility token’dir. İşlemlerinde bu para birimini kullanan kullanıcılar indirimli işlem yapabilir. Binance Coin’in blokzinciri aynı zamanda Binance Borsa’sının da üzerinde işlem yaptığı blokzinciridir. Binance Borsa’sı dünyada en yüksek işlem hacmine sahip borsalardan birisidir ve Changpeng Zhao tarafından kurulmuştur. Ocak 2021 itibariyle Binance Coin’in piyasa değeri 6,8 milyar USD ve coin değeri 44 dolardır.
9) Tether (USDT)
Tether, fiyat dalgalanmaları azaltmak için kripto paranın piyasa fiyatını bir para birimine veya harici bir referans noktasına sabitlemeyi amaçlayan “stablecoin” (stabil para) akımının ilk ve en popüler örneklerinden birisidir. Bitcoin gibi çok büyük olanlar dahil çoğu dijital para birimi dramatik dalgalanmalar yaşadığından Tether ve benzeri stablecoin’ler temkinli yatırımcıları kendilerine çekebilmek için fiyat dalgalanmalarını yumuşatmaya çalışır. Tether’ın fiyatı da bu kapsamda doğrudan Amerikan Dolarının fiyatına bağlıdır. Sistem kullanıcıların diğer para birimlerini Amerikan dolarına çok daha kolay biçimde dönüştürmesine ve transfer işlemleri gerçekleştirmesine olanak tanır.
2014 yılında piyasaya sürülen Tether kendisini “madene dayalı olmayan kâğıt para birimlerinin dijital olarak kullanılmasını kolaylaştırmak için tasarlanmış ve blokzinciri teknolojisini etkinleştirmiş bir platform” olarak tanımlamaktadır. Bu para birimi kişilerin hem geleneksel para birimleriyle dijital ortamda blokzinciri üzerinden işlem yapma ihtiyacına cevap verirken hem de dijital para birimlerinin yapısından kaynaklanan fiyat dalgalanmalarını da en aza indirir. Ocak 2021 itibariyle Tether, 24,4 milyar USD’lik toplam piyasa değeri ve 1 dolarlık coin değeriyle dolaşımdaki en büyük üçüncü kripto para birimiydi.
10) Monero (XMR)
Monero güvenli, özel, izlenemez bir para birimidir. Açık kaynak kodlu bu kripto para birimi Nisan 2014’te piyasaya sürülmesinin ardından kısa süre içerisinde kriptografi topluluğu ve meraklıları arasında büyük ilgil görmüştür. Yazılımın gelişimi tamamen bağış ve topluluk odaklıdır. Monero gayri merkezilik ve ölçeklenebilirliğe yoğunlaşarak piyasaya sürüldü ve “halka imzaları” ismi verilen özel bir teknik vasıtasıyla tam bir gizlilik vadediyor.
Bu teknik sayesinde en az birisi gerçek katılımcı olacak şekilde bir grup kriptografik imza görünür, ancak hepsi gerçek olarak gözüktüğü için hangisinin hakiki olduğu ayırt edilemez. Bu ve benzeri olağanüstü güvenlik mekanizmaları sebebiyle dünya genelinde suç faaliyetleriyle anılmaktadır. Suç faaliyetlerini gizleyip anonimleştirmek için birincil kripto para adayı olsa da Monero ve ihtiva ettiği gizlilik tekniği, olaya iyi tarafından bakılacak olursa aynı zamanda dünyadaki baskıcı rejimlerin muhaliflerine de yardımcı olmaktadır. Monero Ocak 2021 itibariyle 2,8 milyar USD’lik piyasa değerine ve 158 dolarlık coin değerine sahiptir.
