Herzberg’in Motivasyon-Hijyen Teorisi (diğer adıyla Herzberg’in Çift Faktör Teorisi) temel olarak bir işletmede personel motivasyonunu etkileyen iki faktör olduğunu savunur.
Motivasyon sağlayan faktörler, personelin daha sıkı çalışmasını sağlar.
Hijyen faktörleri ise personelin daha sıkı çalışmasına direkt bir etki etmez, ancak bu faktörler var olmadığında çalışanın motivasyonu ve verimliliği düşer.
Peki bu faktörler ne anlama geliyor?
Detaylıca izah edeceğiz.
Herzberg’in Çift Faktör Kuramı Nedir?
Öncelikle bu teorinin ABD’li psikolog Frederick Herzberg’in 1959 yılunda 200’den fazla çalışanla yaptığı mülakatlar sonucunda oluştuğunu belirtelim. Frederick Herzberg bu mülakatlarda esas olarak çalışanların iş memnuniyetlerini ölçmek istemiştir.
Herzberg’e göre bazı faktörler çalışanların iş memnuniyetini artırırken bazı faktörler de memnuniyetsizliği ortadan kaldırmaktadır.
Hijyen Faktörleri
Hijyen faktörleri, bir iş yerindeki motivasyonun temel kaynağıdır. Bu unsurlar uzun vadede iş memnuniyetine direkt olarak olumlu etki etmez. Ancak bu faktörlerin yokluğu memnuniyetsizliğe yol açar. Diğer bir ifadeyle bir işte hijyen faktörleri makul düzeyde bulunuyosa, bu durum çalışanın işinden isyan etmesini önler ve bu kişilerin mutsuz olmasını önler.
Hijyen faktörlerine örnek olarak şunları verebiliriz:
Maaş: Maaş makul ve yeteri düzeyde olmalı. Sektördeki ortalama maaş skalasından geri kalmamalıdır.
Şirket politikaları: Şirket politikaları aşırı sıkı olmamalıdır. Esnek çalışma saatleri, esnek giyim kuralları, yıllık izinler, resmi tatiller olmalıdır.
Sigorta: Çalışanlara sağlık sigortası yapılmalı, çalışanlar sigortalı olmalıdır.
Fiziki çalışma ortamı: Ofis ortamı temiz ve hijyenik olmalı; bilgisayar, yazıcı, üretim araçlar vb. teknolojiye uygun olarak güncellenmelidir.
Statü: Çalışanların şirket içindeki statüsü herkesçe tanınmalıdır.
Kişilerarası ilişkiler: Şirket içinde bir personelin astlarıyla, üstleriyle ve denkleriyle ilişkisi makul ve uygun olmalı; şirket içinde ciddi fikir çatışmaları olmamalıdır.
İş güvencesi: Personel, ansızın işten atılma korkusu içinde olmamalıdır.
Motivasyon Faktörleri
Frederick Herzberg’e göre hijyen faktörleri, motivasyon kaynağı sayılmamaktadır. Motivasyon faktörleri, adı üstünde motivasyona direkt etki eder ve çalışanın iş memnuniyetini artırır. Yani çalışanın mental olarak kendini iyi hissetmesini ve bunu da doğal olarak işine, verimliliğe, üretkenliğe, inovasyona yansıtmasıdır.
Motivasyon faktörlerini şöyle sıralamak mümkün:
Takdir: Çalışan başarıları nedeniyle üstleri tarafından takdir edilmelidir.
Başarı hissi: Kişi çalıştığı proje üstünde somut başarı ve ilerleme hissine sahip olmalıdır. Yani emeklerinin karşılığını somut ve soyut olarak alabilmelidir.
Kariyerde ilerleme: Kişinin kariyer basamakları ilerleme müsait olmalıdır. Yani şirket içinde terfi kademeleri bulunmalıdır.
Sorumluluk: Çalışan kendi çalışması için sorumluluk alabilmelidir. Yani kişi üzerinde çalıştığı projenin sahibi olmalıdır. Yöneticisi bu kişinin başarısını takdir etmeli; kendi üstüne almamalıdır.
Anlam: Yapılan işin bir anlamı olmalıdır. Yapılan iş kişiye yeni ufuklar açmalı, ilginç olmalı ve çalışanın becerilerini geliştirmelidir.
Pekala, bu teoriyi iş yerinde çalışanları motive etmek, onların performansını ve moralini artırmak için nasıl kullanmalı? Patron, yönetici, müdür olarak kendi şirketinizde bu teoriden istifade ederek çalışanların iş memnuniyetini ve performanslarını artırabilmeniz mümkün.
Memnuniyetsizlikleri Ortadan Kaldırın
Herzberg, memnuniyetsizlik yaratan durumları hijyen faktörlerinin düşük olmasıyla ilişkilendirmiştir. Yani hijyen faktörlerini optimal düzeye taşıyarak çalışanların işleriyle alakalı memnuniyetsizliklerini ortadan kaldırmak mümkündür.
- Anlamsız ve kötü şirket içi politikaları düzeltin. Örneğin yazılım geliştiren bir şirketseniz personelin takım elbiseyle işe gelmesini istemek kadar saçma bir şey olamaz.
- Çalışanlara olumlayıcı ve faydalı feedback’ler verin. Onların emeklerini ve başarılarını takdir edin.
- Şirket içi saygı kültürünü tesis edin.
- Maaşların sektördeki diğer şirketlerle denk ve hatta onlardan daha iyi olmasını sağlayın.
- İnsanların yaptıkları işi sahiplenmelerini sağlayacak statüler oluşturun.
- İş güvencesi verin. Yani insanlar bir anda işlerinden olma korkusuyla yaşamasın.
Bu unsurları tesis ettiğinizde çalışanların mevcut ve olası memnuniyetsizliklerini en aza indirgemiş olursunuz. Bu meseleleri halletmeden çalışanlarınızın full motivasyon çalışması da pek mümkün olmaz zaten.
Memnuniyeti Artıracak Koşullar Oluşturun
Çalışanların işlerinden memnun olmasını sağlamak için motivasyon faktörlerini kullanmak gerekir. Bir şirketteki her pozisyonun daha iyi olması, bu pozisyonun çalışana daha çok memnuniyet sağlaması mümkündür.
- Çalışanların başarılını herkese açık bir şekilde tebrik ve takdir edin.
- Her insana becerileri doğrultusunda iş verin. İnsanları mevcut donanım ve deneyimleriyle alakasız pozisyonlarda görevlendirmeyin.
- Her takım üyesine olabildiğince sorumluluk verin. İnsanlar sorumlu oldukları konularda daha özverili çalışacaktır.
- Şirket içi terfi fırsatlarını olabildiğince artırın. Terfi almak ciddi bir motivasyon kaynağıdır.
- Çalışanlarınızın eğitimini önemseyin. Onlara kendilerini geliştirme imkanları sağlayın.
Tabii her insanın farklı özelliklere sahip olduğunu da aklınızdan çıkarmamanızı tavsiye ederiz. Diğer bir deyişle her insan bir X konusunu farklı şekilde algılar. Her insanı motive eden şey birbirinden farklıdır. Dolayısıyla çalışanlarınızla birebir, yüz yüze görüşmeye olabildiğince özen gösterin. Onların sorunlarını ve beklentilerini dikkatle dinleyin.
Sonuç
Yani motivasyon ve iş memnuniyeti arasındaki ilişki gayet açık. Esas problem pek çok işverenin hijyen faktörünü motivasyon kaynağı olarak kullanması. Hijyen faktörü bir şirkette “default” olarak bulunması gereken asgari koşulları işaret eder. Yani hijyen faktörünü uyguladığınız zaman zaten yapmanız gereken bir şeyi yapmış olursunuz. İnsanları ekstradan motive edecek bir şey yapmamış olursunuz. Ancak motivasyon faktörlerini kullandığını zaman bir personelin T birim performanstan 2T birim performansa ulaşmasını sağlayabilirsiniz.
Çalışanlarınızı motive ederken öncelikle şirket içinde dikkat dağıtan, sinir bozan unsurları düzeltin. Çalışanların adalet ve saygı çerçevesinde muamele görmesini mutlak surette sağlayın. Başka bir deyişle hijyen faktörlerini tam olarak oturtun.
Daha sonra çalışanların pozisyonları içinde daha verimli, daha üretken, daha yenilikçi çalışmalar yapmasını sağlamak adına onları motive edin. Bu da sorumluluk vermekle, kariyerde yükselme imkanı tanımakla, çalışanlarınızı eğitmekle, onları takdir etmekle mümkün olur.
