20 yıldan kısa bir süre içinde iflastan milyar dolarlık bir şirkete dönüşen Marvel’in hikayesini ele alıyoruz bu yazımızda…
İflastan Milyar Dolarlık Bir Şirkete Dönüşen Marvel’in Başarı Hikayesi
Her çizgi romanın karanlık bir dönemi vardır. Dünyaca ünlü çizgi romanların üreticisi Marvel şirketi de tam olarak 1996 yılında böyle bir karanlık dönem yaşadı.
1960’lı yıllardan beri varlık gösteren Marvel, 90’lı yıllarda en başarılı dönemini yaşadı. Fantastic Four, Örümcek Adam gibi klasikleri okurlarına sunan şirket ekonomik bir buhrana girdi ve 1993 yılında 36 dolar olan hissesi 3 yıl içinde 2.3 dolara kadar düştü. Yatırımcılar arasındaki kavgalar da şirketin geleceğini belirsiz hale getirdi.
Ancak tüm bu zorluklara rağmen 1996 yılında en dibi gören Marvel, ondan sonraki 20 yıl içinde tekrar sektörün bir numarası haline geldi.
Peki bu nasıl mümkün oldu?
Kıyamet Tellalı Neil Gaiman
1993 yılında Marvel ve diğer çizgi roman şirketlerinin geleceği epey sallantıdayken yazar Neil Gaiman, dergi dağıtıcılarına ve kitap sektörü yöneticilerine dolu dizgin bir konuşma yaptı.
Bu konuşmada, çizgi roman piyasasının bir balon olduğunu, 17. yüzyıldaki lale çılgınlığı gibi çizgi roman piyasasının da patlak vermeye mahkum olduğunu ileri sürdü.
“Bir insana birden çok çizgi roman satabilirsiniz. Hele o çizgi romanın ileride çok daha değerleneceğini söylerseniz satış yapma ihtmaliniz artar. Ancak sattığınız şey yine de bir balondur, o balon bir gün patlayacak.” şeklinde konuştu.
Gaiman’ın tarif ettiği balonun patlama süreci ise o konuşmadan birkaç yıl önce zaten başlamıştı. Bir dönem okunduktan sonra atılan çizgi romanlar artık koleksiyonerlerin gözdesi haline gelmişti. 1980’lerden itibaren çizgi roman koleksiyonu yapmak da oldukça popüler bir uğraştı.
Yayıncılar da bu ilgiyi görüp çeşitli kalitelerde ve kağıtlarda basılmış “fan edition”lar basıyorlardı.
Ron Perelman’ın Devreye Girişi
Çizgi romanlar kapış kapış giderken Marvel, Ron Perelman adlı bir adamın ilgisini çekti. Elindeki purosuyla özdeşleşen Perelman çeşitli sektörlerde yatırımları olan bir milyonerdi. 1989’un başlarında Perelman, 82.5 milyon dolara Marvel Entertainment Group’u satın aldı.
2 yıl içinde Marvel, borsaya girdi. Perelman durmak bilmeden giyim ve eğlence dünyasında yatırımlar yapmaya devam etti.
90’ların başında da Marvel, X-Men, Spider Men gibi çizgi romanların başarısı sayesinde ayakta durmayı başardı. Keza, X-Force da müthiş satış rakamlarına ulaştı, çünkü derginin her sayısında bir adet oyuncu kartı veriliyordu. Yani kart destesini tamamlamak isteyen kişiler derginin diğer sayılarını da düzenli olarak almak mecburiyetindeydi. İnsanlar dergileri sadece kartlar için satın alıyordu ve çizgi romanların kapağı açılmadığı için sıfır kondisyonda oluyorlardı.
Gaiman’ın kehaneti gerçek oluyordu kısaca. 1993-1996 arasında çizgi roman ve oyuncu kartları satışı ciddi şekilde azalmaya başladı. Bu çöküşten Marvel de etkileniyordu tabii ki.
O zamanlar şirketin CEO’su olan Marvel Scott Sassa o günleri “Sorun yaşanması beklenen her konuda gerçekten de sorun yaşanıyordu.” şeklinde özetliyor.
Bazıları da Perelman’ın taktiğinin bu çöküşe neden olduğunu ileri sürüyordu. Mile High Comics’in CEO’su Chuck Rozanski o günleri şöyle anlatıyor:
“Perelman, fiyatları ve derginin içeriğini artırırsa, Marvel hayranlarının dergi satın almak için daha istekli olacağını düşünüyordu. Satışlar gerçekten de artınca Marvel’i halka arz ederek borsaya soktu. Şirketin %40’ını, satın aldığı rakamdan çok daha yüksek bir meblağa sattı. Bu plandaki hata, yatırımcılara markanın daha da büyüyeceği ve fiyatların artacağı konusunda verilen sözdü. Ama 1993 itibarıyla bu imkansızdı. İnsanlar yüksek fiyatlar nedeniyle çizgi roman almayı bırakmıştı ve çizgi romanların kalitesindeki düşüşten şikayet ediliyordu.”
Perelman suçlu olsun ya da olmasın, yaşananlar sektöre büyük bir darbe indirmişti. Çizgi roman dükkanları da birer birer iflas ediyordu. Perelman bile Gaiman’ın çizdiği kıyamet senaryosunun gerçeğe dönüştüğünü kabul ediyordu.
“Piyasanın spekülasyona bu kadar açık olduğunu fark edemedik. İnsanlar 20 çizgi roman alıyorlar, bir tanesini okuyup 19 tanesini saklıyorlardı.”
Yönetim Kurulu Toplantısında Kapışma
1995 yılında Marvel Entertainment büyük bir borç batağındaydı. Bu nedenle Perelman, çizgi romandan ziyade sinemaya yönelmeyi düşündü ve Marvel Studios’ıı kurdu. Bunun için ToyBiz’deki hisse senetlerini alıp Marvel’e ilave etti.
Marvel’in hissedarları bu durumun Marvel’in hisse senedi fiyatlarına büyük bir zarar vereceğini söylediler. Perelman ise “iflas ilan etme” blöfü oynayarak yatırımcıların rızası olmadan bildiğini okudu.
Bu kapışma neredeyse iki yıl sürdü. Carl Icahn adındaki yatırımcı Perelman’ı şöyle tanımlıyordu: “Perelman evinize çağırdığınız tamirci gibiydi. İşe başlaması için ona teslim ediyorsunuz, ama sonra gelip evi tamir edeceğine daha da berbat hale getiriyor ve evi kendisine yok pahasına satmanızı istiyordu.”
İki kesim arasındaki tartışma 1998’in sonunda bitti. Toybiz ve Marvel birleşti ancak Icahn, Perelman ve pek çok yönetici bu süreçte tasfiye oldular. 1993’ten beri Toybiz’in yönetiminde olan Isaac Perlmutter ve Avi Arad onların yerine geçti. Şirketin yeni CEO’su da Joseph Calamari oldu.
Finansal ve hukuki kriz ortadan kalkınca Marvel de 1980’lerden beri gözüne kestirdiği sinema sektörüne giriş yaptı.
Marvel’in Beyaz Perdeye Geçiş Süreci
İsrail asıllı Avi Arad, ToyBiz’deki başarısıyla oyuncak sektörünün en önemli isimlerinden biri olduğunu ispat etmiş biriydi. Marvel, ToyBiz’in %46’lık hissesini satın alınca onun kariyeri de değişti. Bu satın almadan %10 pay alan Arad, geleceğin sinemada olduğunu görünce Stan Lee’yi Marvel Film’in başına getirdi.
Arad, televizyonlarda fırtına gibi esen X-Men serisinin yapımcısı oldu ve 20th Century Fox film şirketiyle X-Men’in filminin yapılması için 1993’te el sıkıştı.
Senelerce ürettiği karakterleri sinemaya aktarma konusunda zorluk çeken Marvel, Avi Arad’ın girişkenliği sayesinde istediklerini yapmaya başladı.
1990’ların sonundan itibaren Blade ve X-Men sinemaya uyarlanmıştı ama gişe hasılatının çok cüzi bir kısmı Marvel’e kalıyordu. Blade filmi 70 milyon dolar gişe başarısı elde etmesine rağmen Marvel’e, 25.000 dolar gibi komik bir telif ödenmişti. Avi Arad’da Marvel’in esas ekmeğini başkalarının yiyor olmasından şikayetçiydi.
Sinematik Marvel Evreninin Doğuşu
2003 yılında David Maisel adlı yetenek ajansı, Marvel’e bir dosya sundu. Buna göre Marvel karakterlerinden oluşan bir sinematik evren öngörülüyordu. Yani Marvel karakterlerinin tıpkı çizgi romanda olduğu gibi birbirleriyle ilişkili bir hale gelmesi talep ediliyordu.
Milyarlarca dolar değerindeki bu fikir için ise hem yönetim kurulunu ikna etmek hem de ihtiyaç duyulan finansmanı sağlamak gerekiyordu.
2005 yılında Wall Street danışmanlık şirketi Merrill Lynch’e sunulan projeye göre finansmanı bu şirket sağlayacaktı. Ancak filmler başarılı olmaz ve gişede beklenen gerçekleşmezse Captain America ve Thor’un tüm hakları Merrill Lynch’e ait olacaktı. Yani bir nevi kumar oynanıyordu diyebiliriz.
Merrill Lynch, Marvel’e 525 milyon dolar verdi. Bu bütçeden en fazla 10 film yapılmasını şart koşuldu. Bu süreçte yapılan filmler başarıya ulaşınca Marvel, daha önceden sattığı Iron Man, Hulk, Black Widow gibi karakterlerin haklarını da geri satın aldı.
Iron Man, Marvel’in kendi bütçesiyle bağımsız olarak ürettiği ilk film oldu. Universal, Fox gibi şirketlere ait olan telif hakkı, tekrar gerçek sahibine ulaştı.
Disney’den 4 Milyar Dolarlık Satın Alma
Kevin Feige sinema kariyerine yapımcı asistanı olarak başladı. Feige, çizgi romana olan sevgisi ve başarısı nedeniyle Fox tarafından yapılan X-Men filminde yapımcı olarak görevlendirildi. Spider-Man, Daredevil, Hulk gibi filmlerin de yapımcısı olan Kevin Feige 2007 yılında Marvel Studios’un başkanı oldu. Iron Man, onun döneminde 585 milyon dolar gişe yaptı ama bu daha başlangıçtı.
2009 yılında ise Disney, Marvel’i 4.3 milyar dolara satın aldı. Avi Arad, 4.3 milyar dolarlık bu satın almanın aslında Disney için bulunmaz bir fırsat olduğunu söyledi.
Daha sonraki süreçte ise Marvel, her filmiyle milyar dolarlık gişe sınırını defalarca aştı. Sırf The Avengers tek başına 1.5 milyar dolar kazandırdı şirkete. Guardians of Galaxy 750 milyon dolar, Iron Man 3 ise 1 milyar dolarlık başarı elde etti.
20 yıl boyunca borç batağı içinde yüzen bir şirketin milyar dolarlık bir sinema devine dönüşme hikayesi işte bu şekilde gerçekleşti.
