Satır aralarını okumanız veya gerekli soruları sormanız franchise girişiminizin bir felakete dönüşmesine engel olabilir.
Günümüzde pek çok kişi kurumsal yapıya bağlı standart işlerine alternatif olarak bir franchise yani bayi sahibi olmaya yönelmektedir.
Neden mi?
Çünkü bu stratejinin temsil ettiği güçten ya da yalnızca hayatlarının kontrolünü ellerinde tutma fikrinden etkilenirler.
Bayilik almak, başarıya ulaşmanızı sağlayacak harika bir yaklaşım olabilir, ancak bir bayilik sözleşmesi imzalarken söz konusu sözleşmenin şartları üzerine dikkatlice düşünmeniz önemlidir. Çünkü bu sözleşme, bayilik veren ile bayiliği alan şirket arasındaki yasal ilişkiyi düzenleyen ve bu ilişkinin yolunda gitmediği durumları kapsayan gelecek faaliyetlere yönelik önemli hükümler içerir.
Bu bağlamda, bir bayilik sözleşmesi, hiç de romantik sayılamayacak bir evlilik sözleşmesi gibidir, ancak evlilik sözleşmelerinin aksine onu imzalamadan evvel anlamaya çalışmanız yerinde bir tavır olacaktır.
Yazımızda herhangi bir bayilik sözleşmesini imzalamadan önce öğrenmeniz gereken 10 kritik noktaya değineceğiz.
1- Güçlü şirketler ile yapılan sözleşmeler genellikle pazarlığa ya da tartışmaya açık değildir.
Franchise olmaya niyetlenmiş firmaların çoğu, mevcut bayi sahiplerinin bayi olma kararlarından duydukları memnuniyetin asla şüphe götürmeyeceği başarılı bir sistem arayışında olurlar. Bu, güçlü bir franchise şirketi ile anlaşmaya çalışmak demektir.
Güçlü franchise şirketleri, sistemlerini maksimum fayda ile yönetmenin en kolay yolunun her bir bayilik alanın aynı programa sahip olması olduğunu bilirler, üstelik bu durumun ancak tek tip bir sözleşme ile sağlanacağının da farkındadırlar. Bu işe daha önce atılmış birilerinden Franchise sözleşmelerinin “ne ise o olduğunu” ve eğer bir bayi almak istiyorsanız diğer tüm bayi sahipleri ile aynı sözleşmeyi imzalamanız gerektiğini duyarsanız şaşırmayın.
Franchise sözleşmesinde sizi endişelendiren hükümler mi var? O halde bayilik alacağınız şirketten kaygılandığınız belirli noktaları veya konuları aydınlatacak bir açıklama mektubu talep edin. Bu yöntem, müzakere edilemez bir sözleşme için dahi düşük düzeyde de olsa rahatlama demektir.
2- Bir şirketin bayilik sözleşmesinin temel hükümlerini müzakere etmeye istekli olması sizin için uyarı niteliğinde olmalıdır.
Bu gerçek çoğu franchise adayına mantık dışı gelebilir, ancak tipik franchise anlaşmalarının pazarlığa açık olmadığı düşünülürse bu durum sizler için tehlike çanlarının çaldığı anlamına gelir.
Bayilik veren şirkette her konu müzakereye açık ise söz konusu şirketin güvenirliği, risk durumu ve marka ya da işletim sistemi geçerliliğini sorgulamanız gerekir. Bu özellikleri yeterince güçlü değil mi? Bu şartlar altında bu sistemin içinde yer almakla ödeyeceğiniz bedel karşılığında alacağınız değer ne kadar olurdu dersiniz?
Gösterdiğinizin bu ehemmiyetin bir parçası olarak her daim franchise şirketinin bayilik sözleşmesinin şartlarını müzakere etmeye istekli olup olmadığını sorgulamalısınız. Başlangıçta, çoğu olumsuz cevap verecektir, ancak bunu test etmeniz gerekir.
Nasıl mı?
“Eğer sözleşme içinde kelimenin tam anlamıyla değiştirilmesi gereken bir kelime olsaydı, onu da mı değiştirmeyecektiniz?” vb. bir soru sormanız bu testi yapmanıza yardımcı olacaktır. Eğer yetkili kişiler bu soru karşısında ne diyeceklerini bilemeyip lafı çevirir ya da birkaç kelimelik değişikliği gerçekleştirebileceklerini söylerlerse sözleşmenin pazarlığa açık olduğunu anlatmış olurlar-ki bu durumda pazarlık etmek için bir uzmandan yardım almanız gerekir.
3-Franchise anlaşmaları genellikle tek taraflıdır.
Franchise sözleşmesini okursanız, avukat olmasanız dahi sözleşmenin bayilik veren şirketin lehine yazıldığını fark edeceksiniz. Bu durum özellikle de bayilik veren tarafın sözleşmenin dilini veya sözleşme terimlerini müzakere etme olasılığının olmayacağı gerçeği göz önüne alındığında adil ya da makul gözükmeyebilir, ancak durum her daim böyledir.
Aslında durum ilk bakışta göründüğü kadar olumsuz da değildir. Franchise sözleşmesinin temel amaçlarından biri franchise sistemini bir bütün olarak korumaktır. Buna marka, işletim sisteminin bütünlüğü ve imtiyaz sahibi firmanın toplam iş yekunu da dahildir. Franchise veren şirketler bu görevin en iyi nasıl yerine getirileceğini kendilerinin bildiğini ve sözleşmenin tam da bu bilgi baz alınarak yazıldığını iddia eder. Bu yaklaşımdan memnun değilseniz, kendinizi daha rahat hissedeceğiniz farklı bir sözleşmeye sahip farklı bir franchise şirketi bulmalısınız.
4- Bayilik sözleşmeleri “zorunluluklar” ile doludur.
Bayilik sözleşmesinin sayısız kural içerdiğini gözlerinizle görmek için sözleşmeye bir kere göz atmanız dahi yeterlidir. Sözleşmeniz, işletmenizi düzgün bir biçimde çalıştırmanız için gerekli bilgilerin yanı sıra düzenli olarak yapmanız gereken şeyleri de net bir biçimde özetleyecektir.
Bu kurallar, işletmenizi başarıyla işletmeniz için neler yapmanız gerektiğini anlamanıza ve işlerinizi buna göre önceliklendirmenize yardımcı olacaktır. Bu yüzdendir ki sözleşmede geçen kurallar en ince ayrıntısına kadar açıklanır-yani göz ardı edilmeleri ya da yanlış anlaşılma olasılıkları yok denecek kadar azdır.
Sözleşmeden doğan “yapılması zorunlu” bu kuralları doğrulamak adına mevcut franchise şirketlerini- imtiyaz sahibi firmaları- arayın ve bu zorunlu hükümlere ilişkin bilgi alın. Eğer sözleşme hükümlerinden herhangi biri içinize sinmediyse-hatta bunları mevcut franchise şirketiniz ya da başka şirketler ile konuşup tartıştıktan sonra dahi memnuniyetsizlik durumu değişmediyse- farklı bir franchise sözleşmesi peşine düşmelisiniz.
5- Bayilik sözleşmeleri “Yapamazsınız” ifadeleri ile doludur.
Bu ifadeler, “zorunluluğa” ilişkin kuralların tam zıddını yani yasakları ifade eder. Franchise anlaşması, bayilik görevini üstlenip işletmenizi faaliyete soktuğunuz andan itibaren yapmanızın yasak olacağı bazı şeyleri ayrıntılı bir biçimde belirtir.
Bu “yapamazsınız” kurallarının birçoğu rekabet sınırlayıcı sağduyunun net bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Eğer imtiyaz sahibi şirket size tüm ticari sırlarını ve işletme tekniklerini sağlamayı vaat ediyorsa bu durum sistemin bir parçası olmadığınız sürece bu bilgiyi kullanamayacağınız anlamına gelir.
Bunun dışındaki “yapamazsınız” kurallarının çoğu sistemi ve franchise alanlarının tamamını başka bir franchise alanı kaynaklı kanunsuz ya da hileli eylemlerden korumak adına uygulanmaktadır. Unutmayın, başka bir franchise sahibi tam da sizin işletmenizin karşısına üstelik sizin işlettiğinizin tam olarak aynısı olan yeni bir bayi açmaya niyetlenebilir. Bu kişinin çalışma tarzının işletme operasyonlarınız ve başarınız üzerinde de hatırı sayılır bir etkisi vardır.
Franchise sözleşmeleri aynı zamanda yeterli miktarda etkinlik kısıtlamaları da içermelidir, öyle ki bayinizin yer aldığı yolun az aşağısında açılan bir başka franchise’ın işletmenizin değerini ve başarısını tehlikeye sokacak tarzda faaliyet göstermesi yasaklanmalıdır; “Yapamazsınız” kurallarını bu bakış açısı ile değerlendirmeniz çok daha mantıklı olacaktır.
Franchise yani bayilik sözleşmelerine ilişkin saydığımız bu beş husus franchise(bayilik) anlaşmalarının hayatınız üzerindeki etkisini anlamanıza yardımcı olacaktır.
Yazımızın ikinci bölümünde, daha az belirgin olan ancak franchise sözleşmelerini daha iyi anlamlandırmanız ve franchise işinde başarılı olmanız için önemli olabilecek diğer hususları tartışmak adına bu beş noktayı temel alarak ilerleyeceğiz.
“Erken kalkan yol alır” atasözümüz franchise sözleşmesiyle ilgili bazı temel gerçekleri anlamaya çalıştığınız bu süreçte sizlere yardımcı olacaktır. Çünkü bu söz risklerin erkenden farkına varacağınız ve tedbirinizi geç kalmadan alabileceğiniz anlamına gelir.
Yazımızın bu bölümünde franchise sözleşmesinin temel özelliklerine açıklık getirecek bazı noktalara değineceğiz.
Gelin dikkat edilmesi gereken ancak gözden kaçırabileceğiniz çok daha ince hususları mercek altına alarak franchise sözleşmelerini daha da ayrıntılı inceleyelim.
6- Bayilik sözleşmeleri sözleşme konusu ile doğrudan alakalı olmayan ilave veya kısıtlamalar içerebilir.
Bu kısıtlama veya ilaveler bayilik işletme faaliyetlerinizi çok daha iyi değerlendirmenize yardımcı olacak olan iki ayrı dış kaynaktan gelme eğilimindedirler.
İlk kaynak – franchise şirketinin ta kendisidir. Franchise şirketi, sözleşmeye gelecek döneme yönelik planlama stratejilerini ya da fikirlerini ele alan ibareler ekleyebilir. İkinci kaynak ise – franchise şirketi avukatlarıdır. Avukatlar ise sözleşmeye şirketin gelecekteki haklarını korumak adına tasarlanmış olan ürün veya hizmetlerin dağıtım kanallarını değiştirebilecek maddeler ekleyebilir.
Bu hükümler size bir şirketin potansiyel gelecek planlarına ilişkin bazı önemli ipuçları verebilir, bu yüzden bir franchise sözleşmesinde bu tarz maddelerle karşılaşırsanız, neden sözleşmeye dahil edildiklerini sorduğunuzdan emin olun.
7- Bayilik sözleşmeleri işletmenizi satma özgürlüğünüzü kısıtlayacak maddeler içerebilir.
Bu tarz yükümlülükler franchise sisteminden çıkış stratejilerinizi mutlaka etkileyecektir, bu yüzden bu işe girişmeden evvel sözleşmeyi dikkatlice inceleyin. Genellikle, potansiyel franchise şirketleri bu konuyu sözleşmenin en az önem arz eden bölümü olarak görürler, ancak siz siz olun bu tuzağa düşmeyin. Gerçekte, çoğu franchise sözleşmesi 10 ila 20 yıllık uzun bir dönemi kapsar ancak çoğu bayi bu süre henüz dolmadan bayilikten ayrılma kararı alır.
Ayrılmaya ilişkin bu hükümlerin en yaygın olanı, işletmenizi satacağınız ya da devredeceğiniz kişinin o dönemde sisteme giren diğer tüm franchise adayları ile aynı gereksinimleri karşılamasına ilişkin zorunluluktur. Bir diğer hüküm ise franchise şirketinize üçüncü taraf bir alıcıyla hem fikir olduğunuz şart ve koşulların aynısı üzerinden işletmenizi satın almayı reddetme hakkını vermenizi gerektirebilir. Ayrıca bayilik veren şirkete ödemek zorunda kalacağınız bazı transfer ücretleri de mevcuttur. Franchise sisteminden ayrılmaya ilişkin tüm maddeleri dikkatlice incelemelisiniz, böylece ayrılık durumda uymanız gereken kuralların bilincinde olursunuz.
8-Sizin adınıza bayilik sözleşmesini ayrıntılarıyla inceleyecek bir avukata sahip olun.
Neden sözleşmeyi alelacele kabul etmek yerine öncesinde bir avukatın değerlendirmesine izin vermiyorsunuz? Yalnızca franchise sözleşmeleri için değil iş hayatının olağan akışında önünüze gelebilecek önem arz eden tüm sözleşmeleri gözden geçirmeniz yerinde bir uygulama olacaktır. Bir sözleşmeyi imzalayıp imzalamayacağınıza karar verirken daima maliyeti, avantajları ve dezavantajları göz önünde bulundurun.
Çoğu insanın bırakın bir sözleşmeyi avukatlara inceletmeyi sözleşme metnini okumaya dahi tenezzül etmeden imzalamaya kalkışmaları iş hayatının gerçeklerindendir.Örneğin cep telefonu şirketleri ile yaptığınız küçük sözleşmeler sizi birkaç yıllığına aylık minimum seviyede bir ödemeye mecbur kılar. Diğer sözleşmeler çok daha önemli konulara ilişkin olabilir – mülkünüzün ve ailenizin korunmasına yönelik sigorta poliçeleri ya da çoğu insanın imzaladığı tek ve en büyük anlaşmayı düşünün: Ev kredisi ipotekleri. Ev alıp krediye bağlanan herkes neredeyse bir kitap kalınlığında olan bu ipotek sözleşmesini imzalamıştır.
Yazımızın ilk bölümünde de ifade ettiğimiz gibi, güçlü franchise şirketleri ile yapılan çoğu franchise sözleşmesinde pazarlık durumu söz konusu değildir. Pazarlık yapabilecek durumdaysanız, deneyimli bir franchise avukatı tutmalı ve mümkün olan en iyi anlaşmayı yapmaya odaklanmalısınız. Franchise sözleşmeniz pazarlığa açık değilse kendinize anlaşmayı bir uzmana inceletmenizin sağlayacağı potansiyel faydanın edeceğiniz masrafa değer olup olmayacağını sormanız gerekir. Unutmayın, işin sonu bu işi gerçekten isteyip istemediğiniz noktasına kadar gelecek ve cevabınız olumlu olduğu takdirde sözleşmeyi olduğu gibi kabul etmeniz kolaylaşacaktır.
9- Neredeyse tüm franchise sözleşmeleri, bayilik veren imtiyaz sahibi şirketin anlaşma şartlarını değiştirmesine izin verecek bir ibareye sahiptir-bayilik alan firmanın ise süreci değiştirme yetkisi yoktur.
Bu, zaman zaman değiştirilen sözleşme içeriklerinin franchise sözleşmelerine referans olarak dahil edilmesiyle gerçekleşir. Daha da ilginç olan bu tür referanslı belgelerin çoğu tescillidir, yani geçerli bir kopyasını alamaz veya franchise sözleşmesini imzalamadan önce bunları inceleyemezsiniz.
Ancak durum göründüğü kadar da acımasız değildir, yalnızca imtiyaz sahibi şirketin sahip olduğu bu gücün farkında olmanız gerekir. En sık başvurulan belge, işletmenizi faaliyete sokmanız için gerekli tüm kural ve gereksinimleri detaylı bir şekilde anlatan bayilik işletmeleri el kitabıdır. Bu el kitabı işletmenizi kurmanız ve işlerliğini sağlamanız için gerekli olan tüm nitelikleri ana hatlarıyla belirtir. Bu nitelikler zaman içinde değişebilir ve referans alınan belgede böylesi bir değişiklik yapıldığında bayilik alanın bayilik sözleşmesi şartlarına harfiyen uyması gerekir.
Bu aynı zamanda birime ilişkin fiziksel varlıklara çok daha büyük bir yatırımın yapılması gerektiği anlamına da gelebilir: Yeni bir ürün veya hizmet sağlamak için gerekecek bilgisayar sistemi, yeni dekor ihtiyacını karşılayacak malzemeler veya ek donanımlar vb. Tüm bu ihtimallerin farkında olmalısınız, ancak bu konu üzerine kara kara düşünmeye başlamadan evvel şu son maddeyi de göz önünde bulundurmalısınız.
10- Bayilik alanlar oldukça güçlü bir grup oluştururlar-sayısal anlamda- ancak bu gücü koruma altına alan herhangi bir sözleşme hükmü yoktur.
Franchise aldığınız şirketin ilerleyen günlerde sizin lehinize kararlar almasını mı istiyorsunuz? O halde şirketinize gözü kapalı güvenmeniz gerekir. Ne yazık ki, franchise sözleşmeleri ile haklarınızı hayal ettiğiniz şekilde koruma altına almayı başaramayabilirsiniz ki bu durum sizi ziyadesiyle huzursuz edecektir.
Bununla birlikte, franchise şirketinin keyfi hatta kaprislerle dolu karar ve davranışlarına karşı güvenlik vaat eden bir gerçek dünya korumasına sahip olduğunuzu da unutmayın.
Bu koruma ne mi?
Dünya genelindeki tüm franchise sahiplerini kastediyoruz!
Bayilik veren firmalar bir şekilde çizgiyi aştıklarında sadece sizi incitmekle kalmaz, aynı zamanda tüm bayi sahiplerini de incitmiş olurlar. Kolektif bir grup olarak sizler imtiyaz sahibi franchise sahipleri üzerinde “bütçe hakkına” sahip olursunuz, çünkü bir franchise şirketinin neredeyse tüm geliri bayiler kaynaklıdır.
Çoğu franchise şirketi bu kuvvetler ayrılığı(denetleme ve dengeleme) faktörünün farkındadır ve akıllıca hareket etmeyi bilen şirketler seçilmiş danışma konseyleri, bölgesel toplantılar ve ulusal sözleşmeler gibi önemli ve potansiyel olarak pahalı kararlarda aktif olarak bayiliklerinden destek talep ederler. Bu işte henüz yeni olanlar abartılacak denli büyük bir güce sahip olduklarını hissedemeyebilirler, ancak çok daha deneyimli bayi sahipleri kendi menfaatlerini koruyabilirler (dolaylı yollardan sizinkileri de), bu nedenle onlardan ders almaya çalışın ve şartlar bunu gerektirdiğinde sizlere liderlik etmelerine müsaade edin.
Franchise sözleşmesi öncesi hazırlıklarınız artık tamam.Şimdi sizin için en doğru olacak bayiliği seçme sürecine geçebilirsiniz. Bu süreçte olabildiğince dikkatli olmalı, şartları iyiden iyiye ölçüp biçmeden karar vermemelisiniz. Bu sürecin önemli bir kısmı da franchise sözleşmesinin içeriğini ve avantajlı ya da dezavantajlı noktalarını anlamanızdır. Daha sonra franchise işletmenizi ne şekilde başarıya ulaştıracağınızı belirlemeniz gerekir.
Hadi ne duruyorsunuz?
Franchise başarı öykünüzü yazmaya bir an evvel başlayın.
