“Kendime ait bir şirketim var. Ablamın oğlu, yani yeğenim sürekli onu işe almamı talep ediyor. Ancak o bizim şirkette çalışmak için hem çok deneyimsiz hem gerekli beceri ve bilgilere sahip değil. Ancak ablamın oğlu bu kişi nihayetinde, benim yeğenim. Onu işe almalı mıyım?” (Emirhan Çandırlı, İstanbul)
Bir okurumuz bize bu soruyu yöneltti.
Biz de bu yazımızda akraba, arkadaş ya da aile dostunu işe alıp almamak gerektiği meselesini irdelemeye karar verdik.
Üstteki soruyu soran okurumuza yanıtımız: “Hayır, bu kişiyi işe almayın” şeklinde olacak.
Çünkü bir insan ne kadar yakınınız olursa olsun, bu kişiyi ne kadar çok severseniz sevin; yaptığınız işe uygun beceri ve bilgisi yoksa şirketinize yarardan çok zararı olur.
Elbette başarılı ve irili ufaklı pek çok aile şirketi var. Küçük şirketler büyük oranda aile şirketi. Sırf ABD’de 5.5 milyon aile şirketi var.
Ancak bir akrabanızı işe alıp almama konusunda önemli olan yaptığınız iş ve bu kişinin şirkete ne katacağıdır. Eğer bir kişi gerekli bilgi ve beceriye sahip değilse ve yaptığınız işte hata yapmaya yer yoksa, o halde net bir duruş sergilemelisiniz.
Akrabalarınızı İşe Almalı Mısınız?
Bu soruya cevap vermek için 4 temel meseleye odaklanmak gerekir.
1. İşinizi Ön Planda Tutun
Uçaklarda hosteslerin yaptığı bir uyarı vardır: “Herhangi bir sebeple oksijen maskeleri açılırsa önce kendi maskenizi takın.”
Yani yanınızda çocuğunuz var diyelim. Oksijen maskesini yine de ilk kendinize takmalısınız. Kendinizi garantiye aldıktan sonra çocuğunuzun maskesini takmalısınız. Zira siz baygınlık geçirirseniz çocuğunuz kendi maskesini takamayabilir ve o da baygınlık geçirebilir.
Yani önce kendinizi garantiye almazsanız kimseye yardım edemezsiniz.
Bu durum iş hayatı için de geçerlidir.
Müşteriler: Kalifiye olmayan birini işe alırsanız bu kişi müşterilerinize yardım edemez. Hatta mevcut müşterilerin sizden alışveriş yapmamasına bile neden olabilir.
Mevcut personel: 4 kişilik bir ekibiniz var diyelim. Bu ekibe kalifiye olmayan biri dahil olursa mevcut 4 personel bu kişinin yerine de çalışmak zorunda kalır. Yani 4 kişi 5 kişilik işin üstesinden gelmeye çalışır. Bu da mevcut personelinizin moral ve motivasyonunu düşürür, şirket içi dinamikler olumsuz etkilenir.
Çekirdek aileniz: Çocuklarınız ve bazen eşiniz size bağlıdır. Çekirdek ailenizi finansal anlamda rahatlatmak sizin esas görevinizdir.
Kendiniz: Şirket sahibi olarak en sağlam kişi siz olmalısınız. Zira neredeyse tüm sorumluluk sizin omzunuzdadır. Uzun vadeli finansal geleceğinizi düşünüyor, sıkı çalışıyor ve emeklerinizin karşılığını almak istiyorsunuz. Bu en doğal hakkınız. Bu başarıya da ancak başarılı bir personel kadrosu ve iyi bir yönetimle ulaşabilirsiniz.
Birçok küçük işletmenin ayakta kalması birtakım parametrelere bağlıdır. Şirkete yanlış bir personel almak, başarı ve iflas arasındaki yerinizi belirleyebilir. Tüm bu nedenlere dayanarak bir kişiyi sırf akrabanız, dostunuz diye işe almamalı; şirketinize en çok katkı sağlayacak kişi ya da kişileri istihdam etmelisiniz.
2. Durum Sandığınızdan Daha Ciddi Bir Hal Alabilir
Daima geleceği düşünmelisiniz.
Yeğeninizi işe aldınız ancak yeğeniniz bir türlü “laubali” tavırlarından vazgeçmedi ve onu işe aldığınıza pişman oldunuz. Ne yapmanız gerek? Onu işten çıkarmaktan başka çare olmayabilir çoğu zaman.
Bir insanı sırf yakınınız diye işe alırken 10 birim zorluk yaşarsanız, onu işten çıkarmak için 100 birim zorluk yaşarsınız.
Akrabanızı veya arkadaşınızı işten çıkarmak ise ailevi-sosyal ilişkilerinizde onarılmaz yaralar açabilir. Akrabalarınız size karşı kinlenebilir, size küsebilir, sizle muhabbeti kesebilir. 10 yıllık arkadaşlıklar sona erebilir.
Eğer işe girmek isteyen akraba/arkadaşınızın kişilik özelliklerini biliyorsanız, bu kişinin sorumluluk sahibi olmadığını biliyorsanız işe alım sonrası yaşanabilecekleri tahmin etmek pek de zor değil. Bu tür kişiler, onlara beklentilerinizi karşılamadığını söylediğinizde aşırı tepki gösterirler ve bu da sonuç olarak sinirlerin gerilmesine neden olur.
3. Söz Konusu Kişiye Eğitim Veremeyebilirsiniz
Deneyimsiz ve kalifiye olmayan bir akrabanıza “Nasıl olursa işi öğretirim, birkaç ay sonra işi kapar” diye yaklaşmayın. Yani bu mantıkla hareket etmeyin. Zira küçük şirketlerin pek çoğunun böyle bir eğitim lüksü yoktur. Bugün işe alınan bir kişiyi yarın tam performans çalışıyor görmek istersiniz.
Şirketinizde 5 kişi var diyelim. Bu kişilerden biri yapması gereken işi doğru düzgün yapmıyorsa, diğer 4 kişinin iş yükü %20 artar. Bir personeli tam anlamıyla eğitmek en az 1 yıl alır. Bu süre içinde bu kişinin göstereceği düşük performansın üstesinden gelebilmeniz de pek olası değildir.
Yakınınız, akrabanız, arkadaşınız sizin yaptığınız işe uygun olmayabilir. Ona verdiğiniz işleri yerine getirmek için gerekli donanıma sahip olmayabilir. Torpil ve adam kayırmacılığın şirketinize zarar vereceğini bilmeniz gerekir. Dahası, gerekli eğitim, bilgi ve beceriye sahip olmayan birini belirli bir işe aldığınız zaman bu kişiyi başarısızlığa koşullarsınız. Belki başka bir şirkette Y işini yaparak son derece başarılı olabilecek bir akrabanıza, sizin şirketinizde Z işi vererek bu kişinin vasat bir performans göstermesine neden olabilirsiniz.
4. Sanılanın Aksine Çok Doğru Bir Karar Vermiş de Olabilirsiniz
Buraya kadar meseleye olumsuz bir yönden baktık. Burada bizim karşı çıktığımız şey bir kişiyi sadece akrabanız olduğu için işe almanızdır. Eğer yazılım üreten bir şirketiniz varsa ve kuzeniniz Boğaziçi Üniversitesi bilgisayar mühendisliğinden mezunsa bu kişi şirketinize büyük bir katkı sağlayabilir. Yani onu işe akrabanız olduğu için değil, başarılı olduğu için alırsınız. Akrabanız olması ise sizin için şahane bir artıdır.
Ancak akraba işe alımlarında olumlu durumlar olumsuz durumlara nazaran çok nadirdir. Eğer sadakat, liyakatten önce geliyorsa orada sorun vardır. Fakat liyakat sahibi bir insan aynı zamanda sadakat sahibiyse, yani akrabanızsa bu bir taşla iki kuş vurmak anlamına gelir.
Elbette akrabanızı işe almanızın bazı faydaları da bulunmaktadır. Örneğin bu kişiyle olan şahsi bağınız nedeniyle karakterini, geçmişini, spesifik özelliklerini bilirsiniz. Eğer bu kişi ailenizde çalışkanlığı, zekası ve güvenilirliği ile biliniyorsa bu da şahanedir. Güvenilir bir personel bulmak bir şirketin başarılı olmasındaki en önemli hususlardan biridir.
Bunlara ek olarak akrabalarınızı ve yakın arkadaşlarınızı zaman zaman çalışmaya davet edebilirsiniz. Örneğin restoran açtınız ve işlerin en yoğun olduğu cumartesi akşamı bir personel hastalandı ve işe gelemedi. Bu kişi yerine yeğeninizi yardıma çağırabilirsiniz mesela. Akrabaların ve arkadaşların böyle avantajları da vardır.
Ret Kararını Nasıl Açıklamalısınız?
Eğer siz de akrabanızın iş için gerekli beceri, donanım, deneyim, bilgiye sahip olmadığını düşünüyorsanız ret kararınızı onunla bizzat görüşerek, onu incitmeden açıklamalısınız.
a. İş tanımını açıklayın: Akrabanıza işin koşullarını ve beklentilerinizi anlatın. Yazılı bir iş tanımı gösterin. İş için şart olan özellikleri belirtin ve ona bu koşulları sağlayıp sağlamadığını sorun. Gayet açık bir yöntem. Kimse alınıp gücenmemiş olur böylece.
b. Eğitim verme konusundaki zorlukları ifade edin: Yeni mezunlar genelde işe girdikleri şirkette eğitim görmeyi bekler. Ancak sizin şirketiniz eğitim verme imkanına sahip olmayabilir. Büyük kurumsal şirketlerde eğitim süreçleri vardır, ancak küçük işletmeler bu lükse sahip olmayabilir.
c. Pozisyonun önemini vurgulayın: Şirketteki açık pozisyonların önemini anlatın. Bir hata yapıldığında bunun şirkete ne kadar çok zarara mal olacağını ve pozisyonun sorumluluklarını belirtin.
d. Kariyer tavsiyesi verin: Akrabanıza gelecekte gereken koşulları sağlarsa ona ulaşacağınızı, haber vereceğinizi belirtin. Eğer bu kişi aktif olarak iş arıyorsa, işletme sahibi olarak tanıdığınız şirket sahiplerine ulaşıp akrabanız için referans olabilirsiniz. Bu kişiye iş piyasasında talep görmesi için sahip olması gereken özelliklerden bahsederek bir anlamda ona kariyer tavsiyesi de verebilirsiniz.
Sonuç
Özellikle küçük şirketler ve işletmeler için akraba işe alıp almama kararı vermek oldukça zordur. Ailenizin bir üyesine yardımcı olmak istersiniz ancak yanlış bir durum söz konusu olursa bu sefer şirketiniz zor duruma düşebilir.
Fakat yazımızda ele aldığımız kriterleri gözeterek hareket etmeniz herkes için daha iyi olacaktır. Akraba ve yakın arkadaş işe süreçlerinde daima liyakat unsuruna önem vermeniz gerektiğini asla unutmayın. Hatır, gönül meseleleri özellikle hata payı olmayan işler için pek de geçerli değildir.
