Fiyat Kazanç (f/k) Oranı Nedir?
Fiyat kazanç oranı (f/k), piyasada işlem gören hisse senedi fiyatını hisse başı kazançlara göre ölçen bir değerleme oranıdır. Fiyat katı veya kazanç katsayısı olarak da bilinir.
F/K oranı yatırımcılar ve analistler tarafından elma-elma karşılaştırmasında bir hisse senedinin göreceli değerini belirleyebilmek amacıyla kullanılır. Ayrıca bir şirketi kendi geçmiş performansıyla değerlendirmek açısından da işlevseldir.
Anahtar Kazanımlar
- F/K oranı bir şirketin hisse senedi fiyatını hisse başına kazancıyla ilişkilendirir.
- Yüksek F/K oranı hisse senedi fiyatının değerinden yüksek olduğunu veya yatırımcıların gelecekte yüksek büyüme oranları beklediği anlamına gelebilir.
- Kazancı olmayan veya zarar eden şirketler payda boş kaldığı için F/K oranına sahip değildir.
- Uygulamada iki farklı F/K oranı kullanır. İleriye dönük F/K ve geriye dönük F/K.
F/K Oranı Formülü ve Hesaplama
Hesaplama için kullanılan formül aşağıdadır:
F/K Oranı= Hisse Güncel Fiyatı / Pay Başına Kar
F/K değerini belirlemek için piyasada işlem gören mevcut hisse senedi fiyatını hisse başına kazanca bölmek yeterlidir. Hisse senedinin anlık fiyatına herhangi bir finans sitesinden kolaylıkla ulaşabilirken hisse başına kazancı her site açıkça göstermeyebilir.
Uygulamada hisse başına kazancın iki ana çeşidi bulunmaktadır. İlki, çoğu finans/borsa internet sitesinin temel bilgiler bölümünde listelenen bir bilgi olarak tezahür eder. Bu sayı genellikle şirketin son 12 aylık performansına işaret etmektedir. İkinci tipteki hisse başına kazanç hesabı ise şirket tarafından yayınlanan bültenlerde belirtilir. Burada belirtilen sayılar, şirketin gelecekte ne kadar kazanmayı beklediğine dair bilimsel veriler ışığında yapılan tahminlerdir.
Bazen analistler bu hesaplamayı yaparken uzun vadeli verileri dikkate alarak son 10 veya 30 yılın ölçümleri üzerinden hareket ederler. Bu yöntem genellikle S & P 500 gibi bir hisse senedi endeksinin genel değerini ölçmeye çalışırken kullanılır. Nitekim uzun vadeli ölçümler konjonktürel değişimlerin yarattığı dalgalanmaları telafi ederek daha sağlıklı ortalamalar gösterebilir. S & P 500 için uzun vadeli ortalama F/K oranı 15’tir, bu da endeksi oluşturan hisse senetlerinin toplu olarak ağırlıklı ortalama kazançlarının 15 katı prim yaptığı anlamına gelir.
İleriye Dönük F/K
Yukarıda belirtilen iki yaygın hisse başına kazanç ölçütü, en yaygın iki F/K hesaplamasını baz alır: ileriye dönük F/K ve geriye dönük F/K. Üçüncü ve daha az kullanılan bir alternatif de geçmiş iki çeyrek toplamı ile sonraki iki çeyreğin tahminlerini veri olarak kabul eden varyasyondur.
İleriye dönük F/K, adından anlaşılacağı üzere ileriye yönelik kazanç tahminlerini kullanır. “Tahmini kazançlar” olarak da adlandırılan bu ileriye yönelik gösterge, mevcut kazançları geleceğe dönük projeksiyonla karşılaştırma açısından yararlıdır. Ayrıca muhasebesel işlemler veya makyajlar olmadan kazançların nasıl görüneceği konusunda da fikir sağlar.
Bununla beraber ileriye dönük F/K metriğinin doğasından kaynaklanan bazı problemler vardır. Örneğin şirketler tahmini F/K’yı aşmak için kazançlarını bilinçli olarak olduğundan az olarak hesaplayabilir. Ya da bunun aksine tahminlerini abartarak daha sonraki kazanç duyurularında düzeltmeye gidebilirler. Yine şirket dışı analistlerin yapacağı kazanç tahminleri şirket tahminleriyle önemli ölçüde farklılaşarak yatırımcılar açısından kafa karışıklığı yaratabilir.
Geriye Dönük F/K
Geriye dönük F/K, mevcut hisse fiyatını son 12 aydaki hisse başına kazanca bölmek suretiyle geçmiş performansı esas alır. Şirketin kazançlarını doğru rapor ettiğini kabul edecek olursa bu en popüler ölçüm biçimidir. Bu nedenle de bazı yatırımcılar şirket dışı kişilerin tahminlerine güvenmedikleri için geriye dönük verileri esas almayı tercih ederler. Ancak geriye dönük F/K da karakteristik olarak bazı eksiklere sahiptir; bir şirketin geçmişteki performansı her zaman gelecekteki davranışı için doğru bir gösterge olmaz.
Bu sebeple yatırımcıların para yatıracağı hisseyi seçerken geçmişteki değil gelecekteki kazanç gücüne göre bir değerlendirmede bulunması önemlidir. Nitekim hisse senedi fiyatı dalgalanmasına rağmen geriye dönük F/K oranının sabit kalması bir problemdir. Yine bu bağlamda, şirket açısından önemli bir olay meydana geldiğinde geriye dönük F/K bu olayı olması gerekenden daha az yansıtacaktır. Unutmayın ki kazançlar yalnızca çeyreklik raporlarla duyurulurken hisse senetleri her gün işlem görür.
Sonuç olarak bazı yatırımcılar ileriye dönük F/K’yı diğerleri ise geriye dönük F/K’yı esas almayı tercih eder. İleriye dönük F/K, geriye dönük F/K’dan düşükse bu, analistlerin kazancın artmasını; durum tam tersiyse azalmasını beklediğini işaret eder.
F/K Oranı Nasıl Yorumlanır?
F/K oranı, hisse senedinin değerlendirilmesinde en yaygın olarak kullanılan analiz araçlarından bir tanesidir. Bir şirketin piyasa fiyatının aşırı yüksek/şişkin olup olmadığını yorumlamasının yanı sıra, hisse piyasa fiyatının kendi endüstri grubundaki şirketlere veya endeksi oluşturan tüm şirketlere nazaran ne durumda olduğunu ortaya çıkarmak bakımından faydalı bir araç işlevi görebilir.
Esasen ana mantık olarak F/K oranı, bir yatırımcının söz konusu şirketin kazancından bir lira alabilmek için şirkete yatırım yapmayı gözden çıkaracağını tutarı ifade eder. Bir şirketin F/K oranı 20 ise buradan hareketle yapılacak yorum yatırımcının şirket kazançlarının 1 lirasına sahip olmak için 20 lira ödemeye istekli olduğudur. Dolayısıyla F/K oranı, piyasanın şirketin geçmiş veya gelecekteki kazançlarını baz alarak bir hisse senedi için bugün hangi tutarı ödemeye hazır olduğunu gösterir. Yüksek bir F/K bir hisse senedi fiyatının kazancına göre aşırı yüksek olduğu anlamına gelebilecekken tam tersi de mevcut fiyatının kazançlara göre düşük olduğunu gösterebilir.
F/K Oranı Hesaplama Örneği
Güncel bir örnek üzerinden konuyu anlatalım. Aselsan hissesi 6 Şubat 2021 tarihinde 17,65 TL üzerinden işlem görmektedir. Son 1 yıldaki net kazancı 4,35 milyar, tedavüldeki hisse senedi sayısı ise 2,28 milyardır. Dolayısıyla hisse başına kazanç 4,35 / 2,28 = 1,91 TL olarak hesaplanmaktaydı.
Bu veriler ışığında Aselsan’ın F/K oranını 17,65 / 1,91= 9,24 olarak bulmuş oluruz.
Yatırımcı Beklentileri
Kural olarak yüksek bir F/K oranı yatırımcıların ilgili şirket açısından düşük F/K oranına sahip şirketlere göre ileride daha yüksek kazanç artışı beklediklerini gösterir. Düşük F/K oranı ise şirketin mevcut piyasa değerinin gerçek değerine göre düşük olduğunu veya geçmiş trendlerine kıyasla son derece iyi durumda olduğunu gösterebilir. Bir şirketin kazancı sıfır olduğunda veya zarar ettiğinde payda boş kalacağı için her hâlükârda F/K oranı “yok” olarak ifade edilecektir. Negatif bir F/K oranı hesaplamak teorik açıdan mümkün ise de bu çokça başvurulan bir yol değildir.
F/K oranı borsada elde edilecek bir liralık kazancım standardize edilmesi yöntemi olarak da düşünülebilir. Teorik olarak, birkaç yıllık süre boyunca F/K oranı medyanı alınarak standartlaştırılmış bir F/K oranı formüle edilebilir; bu sayede kıyaslama için bir ölçüt haline geldiğinden yatırımcılar o orana bakarak hisse senedinin yatırıma değer olup olmadığına karar verebilirler.
F/K Oranı vs. Kazanç Verimi
F/K oranını ters çevirdiğimizde karşımıza kazanç verimi çıkar. Kazanç verimi hisse başına karın hisse senedi fiyatına bölünmesi ile ortaya çıkar ve yüzde olarak ifade edilir.
Bir örnekle açıklamak gerekirse bir A hissesi 10 liradan işlem görüyorsa ve geçen seneki hisse başına kazancı 50 kuruş ise F/K oranı 20 (yani 10 lira / 50 kuruş) ve kazanç verimi %5 (50 kuruş / 10 lira) olacaktır.
Bir yatırım değerleme ölçütü olarak kazanç verimi, F/K oranı kadar yaygın olarak kullanılmamaktadır. Yatırımcılar genellikle F/K gibi değere dayalı ölçütleri kullanmayı tercih etmektedir.
Diğer yandan kazanç verimi bir şirketin sıfır veya negatif kazancı olduğunda faydalı bir ölçüm aracı olabilir. Böyle bir durum özellikle yeni kurulan start-uplar ve yüksek teknoloji şirketlerinde yaygın olarak görülmektedir. Bu şirketlerde hisse başına kazanç negatif olacağında F/K oranı söz konusu olmayacaktır; ancak karşılaştırma için ölçüt yapılabilecek negatif kazanç verimi üretecektir.
F/K Oranı ve PEG Rasyosu
İleriye dönük F/K oranı bile şirket F/K oranının her zaman şirketin öngörülen büyüme oranı için uygun olup olmadığını söyleyemez. Dolayısıyla yatırımcılar bu eksikliği telafi edebilmek için PEG rasyosu adında başka bir orandan yararlanır. Bu rasyo esasında, ileriye dönük F/K oranının bir varyasonudur.
PEG rasyosu yatırımcıların hem şirketin bugünkü kazancını hem de gelecekte şirket için beklenen büyüme oranını analiz ederek bir hisse senedinin mevcut fiyatının aşırı değerli olup olmadığını hesaplamalarına olanak tanır. PEG rasyosu, bir şirketin geçmişe dönük F/K oranının, belirli bir dönem için kazançlarının büyüme oranına bölünmesi suretiyle hesaplanır. PEG rasyosu şirketin gelecekteki kazanç tahminlerini hesaba katmanın yanı sıra geçmişe dönük F/K verilerinden de yararlandığından F/K oranına göre daha düzgün bir tablo ortaya koyduğu kabul edilir. Örneğin düşük bir F/K oranı bir hisse senedinin piyasa fiyatının düşük olduğunu ve satın alınması gerektiğini gösterirken işin içine PEG rasyosu katıldığında ortaya farklı bir hikâye çıkabilir. Tarihsel büyüme verileri kullanılırsa PEG rasyosu “geriye dönük”, geleceğe yönelik büyüme tahminleri kullanılırsa “ileriye dönük” olarak adlandırılabilir.
Bu oran sektörlere göre değişebilecek olmakla birlikte kural olarak 1’den düşük bir PEG rasyosu varsa şirketin mevcut fiyatının değerine kıyasla düşük olduğu kabul edilir. Buna karşılık PEG rasyosu 1’den büyük olan hisseler “pahalı” olarak adlandırılabilir.
Mutlak F/K Oranı vs. Göreceli F/K Oranı
Analistler ayrıca mutlak F/K oranı ve göreceli F/K oranı arasında ayrım yaparak bunları farklı araçlar olarak kullanır.
Mutlak F/K Oranı: Bu oranın payında genellikle mevcut hisse senedi fiyatı bulunur. Paydada geçmiş hisse başına kazanç, önümüzdeki 12 ay için tahmini hisse başına kazanç veya önceki ve sonraki iki çeyreğin yer aldığı bir karışım olabilir. Mutlak F/K’yı göreceli F/K’dan ayırt ederken mutlak F/K’nın mevcut zaman periyodunun F/K oranını temsil ettiğini hatırlamak önemlidir. Örneğin hisse senedinin bugünkü fiyatı 100 lira ve son 12 aylık hisse başına kazancı 2 lira ise F/K oranı 50 olacaktır.
Göreceli F/K Oranı: Göreceli F/K oranı mevcut mutlak F/K’nın belirli bir kıyaslama aracıyla veya geçmiş 10 yıl gibi zaman aralığında ortaya çıkan F/K aralığıyla karşılaştırılması suretiyle ortaya çıkar. Göreceli F/K, mevcut oranın tarihsel verilere göre yüzdesini ifade etmektedir. Genellikle zaman aralığında ulaşılmış en yüksek değer esas alınarak bir yüzde belirlenir ancak mevcut F/K aralığın dibiyle de karşılaştırılarak tarihsel dip seviyesine göre durum da ortaya konulabilir.
Göreceli F/K, mevcut seviye daha düşükse (tarihsel zirve veya dipten) %100’ün altında bir değere sahip olacaktır. Eğer bu oran %100’ün üzerindeyse bu durum mevcut oranın tarihsel verileri aştığı anlamına gelir.
F/K Oranının Kullanımındaki Kısıtlılıklar
Yatırımcılar genellikle tek bir sihirli ölçüt bularak yatırımlarını bu ölçüt üzerinden değerlendirmeye hevesli olsalar da F/K oranı da birkaç önemli faktörden dolayı herhangi bir yatırım kararına tek başına esas alınmak için yetersiz bir metriktir. İlk olarak, kazançları olmayan şirketler F/K hesaplaması söz konusu olduğundan zorluk çıkartmaktadır. Bununla nasıl başa çıkılabileceği yönünde muhtelif teoriler mevcuttur. Bazıları negatif bir F/K mevcut olduğunu söylerken diğerleri F/K’yı 0 olarak kabul eder, başka bir kesim ise ortada F/K olmadığını şirket karlılığa ulaşana kadar bunu yorumlanamayacağını ifade ederler.
Bir diğer sıkıntı ise şirketlerin F/K oranları üzerinden kıyaslanması sırasında ortaya çıkar. Şirketlerin ve sektörlerin para kazanma yollarının ve zaman çizelgelerinin farklı olması, özellikle farklı sektör arasında çılgın oransal farklılıklar ortaya çıkarabilir. Örneğin bir telekomünikasyon ve enerji şirketinin F/K oranları üzerinden karşılaştırılması birisinin diğerine göre açıkça üstün bir yatırım olduğu varsayımına yol açabilir ancak bu varsayım kesinlikle doğru değildir. Bu nedenler F/K oranlarını karşılaştırırken yalnızca aynı sektördeki şirketleri denkleme dâhil etmelisiniz.
F/K Oranıyla İlgili Diğer Düşünceler
Yukarıda da belirtildiği üzere, bir şirketin F/K oranının yorumlanması ancak aynı sektördeki rakipleriyle karşılaştırılması halinde doğru bir anlam ifade edebilecektir. Örneğin bir enerji şirketinin yüksek F/K oranı yatırımcı için göz korkutucu boyutta olabilir; ancak tüm sektörün yüksek F/K oranlarına sahip olması durumunda yatırımcı için endişe yerini rahatlamaya bırakacaktır.
Dahası, bir şirketin borçluluk durumu da hisse fiyatını ve şirket kazancını etkileyeceğin F/K oranını çarpıtabilir. Daha yüksek borcu olan şirketin F/K oranı muhtemelen daha düşük olacaktır. Bununla birlikte eğer işleri iyi yönetebilirse yüksek borçlu şirket, aldığı riskler sayesinde diğer şirkete kıyasla daha yüksek kıyaslar elde edebilecektir.
Ayrıca formülün niteliğinden kaynaklanan bir sıkıntı daha vardır. F/K oranının isabetli olabilmesi için her şeyden önce hisse fiyatlarının ve hisse başına kazanç tahminlerinin doğruluğuna dayanır. Hisse fiyatları sürekli değişkenlik gösterir ve kazanç tahminlerinin kaynağı bizzat şirketin kendisi olduğundan manipülasyona açıktır. Bu nedenle yatırımcılar ve analistler şirkete güvenmek zorundadır. Bu güvenin kırıldığı algısı ortaya çıkarsa hisse senedi daha yüksek riskli ve dolayısıyla daha az değerli olarak kabul edilecektir.
Yanlış bilgiye dayalı yorum riskini azaltmak maksadıyla analistler, F/K oranı dışında da birçok farklı ölçümden faydalanır. Zira şirketin daha iyi görünmek için manipülasyon yapma politikası olsa bile tüm rakamları manipüle edebilmesi için oldukça yoğun çaba göstermesi gerekirdi ki bunun yapılması zordur. Dolayısıyla, tüm bu nedenlerden dolayı, F/K oranı şirket analizlerinde temel referans noktalarından birisi olmaya devam etmekle birlikte hiçbir şekilde tek ölçüt değildir.
