Mükemmeliyetçilik, genelde pozitif bir kişilik özelliği olarak görülür. Kişinin yaptığı işte çok başarılı olma arzusunu ettiği düşünülür. Lakin kişinin kendini harap etmesine ve hatta başarı şansını artırmak bir yana, düşürmesine neden olabilir. Stres, anksiyete, depresyon ve diğer sağlık sorunlarına sebep olabilir.
Mükemmelliyetçilik Nedir?
Mükemmeliyetçilik genelde kusursuz olma ya da öyle görünme ihtiyacı olarak tanımlanır. Kusursuzluğa ulaşmanın mümkün olduğu inancı da denebilir. Bir kusurdan ziyade pozitif bir özellik olarak değerlendirilir.
Teksas Üniversitesi’nde çalışan profesör Brene Brown’a göre mükemmeliyetçilikle sağlıklı davranış arasında fark bulunmaktadır.
Mükemmeliyetçilik kişinin kendi alanında bir numara olma isteğiyle aynı şey değildir. Mükemmeliyetçilik başarı ve ilerleme göstermek için sağlıklı bir yöntem değildir. Mükemmeliyetçilik çoğu zaman bir ayıbı, kusuru örtmek için kullanılan bir kalkandır.
Mükemmeliyetçilik Belirtileri Nelerdir?
Pek çok insan hayatın belli dönemlerinde mükemmeliyetçilik belirtileri gösterir.
Eğer bir işi kusursuz yapamayacaksanız o işi yapmayı tercih etmiyorsanız,
Bir işin en önemli parçasını nihai ürün olarak görüyor, öğrenme ve işi tamamlama sürecini hafife alıyorsanız,
Pek çok insan tarafından sözgelimi 2x birim zamanda yapılan işi siz 5x birim zamanda anca tamamlayabiliyorsanız sizde mükemmeliyetçilik belirtileri var denebilir.
Mükemmeliyetçilik Örnekleri
Herkes başarılı olmak ister. Başarıya ulaşmak için çok sıkı çalışmak da mükemmeliyetçilik belirtisi değildir. Mükemmeliyetçi insanlar genelde bir şey mükemmel olmayacaksa o işi yapmanın bir anlamı olmadığını düşünen insanlardır. Gelişme, öğrenme ve çalışmadan zevk almak yerine daima kendilerini başkalarıyla kıyaslarlar ve ortaya hiçbir kusuru olmayan bir şey çıkarmakla meşgul olurlar.
Ortaya kusursuz bir ürün, iş çıkaran bu kişiler, çoğu zaman sonuçtan da memnun olmazlar. Daima bir şeylerin eksikliğinden yakınırlar. Başarılı bir sonuç elde ettiklerinde bile “Kusursuz olsaydım bunu elde etmem bu kadar uzun sürmezdi.” diye memnuniyetsizliklerini belirtiler.
En Sık Karşılaşılan Mükemmeliyetçilik Örnekleri Nelerdir?
-2 satırlık bir e-mail yazmak için yarım saat uğraşmak
-100 puanlık bir sınavda 97 almayı başarısızlık saymak
-Başkaların başarısına mutlu olmakta zorlanmak -Kendini sürekli başkalarıyla kıyaslamak
-Öğrenme ve çalışma sürecinin sağladığı faydalardan ziyade nihai ürüne odaklanmak
-Arkadaşlarından daha az başarılı olacağını düşündüğü için yeni şeyler denemekten, oyun oynamaktan çekinmek
Mükemmeliyetçilik Türleri
Farklı mükemmeliyetçilik türleri olduğunu belirtmekte fayda var. Temel olarak benzer davranışlarla kendini belli etse de kaynakları ve sonuçları farklı olabilmekte bu türlerin.
Mükemmeliyetçilik Türleri Nelerdir?
1-Kişisel standart odaklı mükemmeliyetçilik: Bu tür bir mükemmeliyetçiliğe sahip bir kişi kendi belirlediği standartlar uyarınca hareket eder. İnsanlar bu standartları yüksek bulsa bile kişinin motivasyon kaynağı haline gelir söz konusu kusursuzluk arzusu. Bu tür mükemmeliyetçiliğin sağlıklı ve olumlu olduğu düşünülmektedir. Kişiye aşırı stres ve yorgunluk vermez. Kişisel standartları yüksek insanlar, söz konusu durumun verdiği orta düzeyli stresle baş etmek için zararlı alışkanlıklara genelde yönelmezler. Bu kişiler hedefleri gerçek olduğunda mutlu olurlar ancak hedefleri gerçekleşmediğinde ise dünyaları yıkılmaz.
2-Özeleştirel mükemmeliyetçilik: Bu tür bir mükemmeliyetçilik anlayışına sahip insanlar kendilerine belirledikleri hedeflerin altında kalırlar çoğu zaman. Hedefleri gerçekleşmediğinde umutsuzluk, depresyon, kendini suçlama gibi durumlar görülür.
3-Toplumsal kaynaklı mükemmeliyetçilik: York Üniversitesi’nde 2014 yılında yapılan bir araştırmaya göre bu tür mükemmeliyetçilik genelde mesleki anlamda kendini belli eder. Cerrahlık, mimarlık, mühendislik gibi mesleklerden söz ediyoruz. Bu insanların mesleki kaynaklı umutsuzluk, stres, hatta intihar gibi durumlara daha açık olduğu görülmektedir aynı zamanda.
Yine toplum ve aile kaynaklı mükemmeliyetçiliği de bu sınıfa sokabiliriz. Ailesi tarafından daima yüksek not alması beklenen bir öğrenci, çevresi ve medya tarafından “ideal vücut tipi”ne maruz kalan kilolu bir insan bu tür bir mükemmeliyetçiliğe sahiptir..
Mükemmeliyetçiliğe Neden Olan Faktörler
- Yetersizlik ve güvencesizlik hissi
- İnsanlar tarafından dışlanma ve kabul görmeme endişesi
- Anksiyete ve obsesif kompülsif bozukluk. (Obsesif kompülsif bozukluk ile mükemmeliyetçilik arasında belli bir ilişki olsa da OKB sahibi biri her zaman mükemmeliyetçi olmayabilir. Tam tersi de geçerlidir.)
- Ailesiyle çok erken yaşlarda sorunlu bir bağlanma yaşayan kişiler de yetişkin olduklarında kendilerini yetersiz bulur.
- Üstün başarı geçmişi olan bazı insanlar zaman zaman eski başarılarını tekrar etme konusunda yoğun bir baskı hisseder. Bu da mükemmeliyetçi davranışlar şeklinde kendini ortaya koyar. Mükemmeliyetçi bir ailenin çocuğu olmak. Bazı anne babalar çocuklarını o kadar zorlar ki bu çocuğa iyilik yerine zarar verir.
Mükemmeliyetçiliğin Etkilediği Alanlar
Mükemmeliyetçilik bir kişinin hayatını farklı alanlarda etkileyebilir. Söz konusu alanlardan bazılarını şu şekilde sıralamak mümkün.
İş veya okul: Okulda ya da işte mükemmeliyetçi olan insanların bir işi tamamlaması genelde diğer insanlara göre daha uzun sürer. Uzmanı olunmayan bir işe başlamak bu kişiler için çok zordur. Zira bu kişiler başladıkları işi kusursuz yapma takıntısına sahiptir.
İlişkiler ve arkadaşlıklar: Kusursuzluk isteğine sahip insanlar arkadaşlarının ve sevdiklerinin de kusursuz olmasını ister. Bu da ilişkiye gereksiz bir baskı ve stres olarak yansır.
Spor: Spor ve egzersiz genelde mükemmeliyetçiliği teşvik eder. Jimnastik gibi bireysel sporlarda mükemmeliyetçilik bilhassa yaygındır zira sporcu kendiyle karışmaktadır.
Çevre ve ev: Mükemmeliyetçi insanlar genelde evlerinin daima derli toplu olmasını ister. En ufak bir dağınıklık bir stres kaynağı olur.
Sağlık ve hijyen: İronik bir şekilde bu tür bir mükemmeliyetçilik anlayışı sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Örneğin birkaç kere dişini fırçalamayı unutan bir kişi “Artık çok geç” diyerek diş fırçalamayı bırakabilir. Ya da sağlıklı beslenme arzusu uğruna yeme bozuklukları meydana gelebilir.
Yazı ve konuşma: Bir kişi yazı ve konuşma konusunda mükemmeliyetçi ise konuşma ve yazma kalitesi düşebilir. Hata yapma korkusuyla söz alma veya fikrini yazılı olarak beyan etmekten kaçınmak söz konusu olabilir.
Dış görünüş: Böyle bir mükemmeliyetçilik insanın giyimi, saçı, sakalı konusunda sürekli endişe duymasına neden olur. Ne giyeceğini kararlaştırmak, hangi saati takacağına karar vermek gereğinden fazla uzun sürer. Yine yeme bozuklukları ve spor bağımlılığı da dış görünüş kaynaklı mükemmeliyetçiliğin sonuçlarındandır.
.
Mükemmeliyetçilikle Nasıl Başa Çıkılır?
Birçoğumuz yüksek standartlara sahip olmayı olumlu ve iyi bir şey olarak görürüz. Kusursuzluğu amaçlamak, kişinin iyi bir iş etiği ve güçlü bir karakteri olduğunu gösterebilir, performansı artırabilir. Profesyonel sporcular için mükemmeliyetçilik esastır mesela.
Lakin aşırı yüksek standartlar belirlemek ve bu standartları yakalayamayınca strese girmek gibi olumsuz bir yanı da var mükemmeliyetçiliğin. Kusursuzluğu arzulayan kişiler için en ufak bir pürüz bile büyük bir sorun olarak görünür. Hata yapmak kabusun diğer adıdır.
Tüm bunlar da kişiye bedensel ve özellikle de zihinsel yük, stres, depresyon olarak yansır.
Peki mükemmeliyetçiliğin olumsuz etkilerin korunmak için neler yapılabilir?
a. Mükemmeliyetçiliği Kabul Etmek
Önemli bir adım bu. Kişinin mükemmeliyetçiliğe sahip olup olmadığını bilmesi çok önemli. Şunu unutmayın: Yüksek standartlara ve beklentilere sahip olmak asla kötü bir şey değildir. Ancak bu standartlar gerçekçi değilse, kişinin hayatını zehir edebilir.
Kendinize şu sorulara sormalısınız mesela:
- Kendime belirlediğim standartları yakalamakta zorlanıyor muyum?
- Hedeflerimi tutturamayınca yorgun, mutsuz, depresif hissediyor muyum?
- Standartlarımın aşırı yüksek olduğunu söyleyen oldu mu?
- Bir işi tamamlamak, teslim tarihi tutturmak, başkalarına güvenmek, anlık olarak spontane bir şeyler yapmak benim için çok zor şeyler mi?
Eğer bu sorulara yanıtınız “Evet” ise mükemmeliyetçilikle başınız belada olabilir.
Mükemmeliyetçilik bir insanın nasıl düşündüğünü, nasıl davrandığını, nasıl hissettiğini direkt olarak etkiler.
Kendinizi yetersizlik hissiyle sürekli suçluyorsanız, elinizden gelenin en iyisini yapmanıza rağmen yine de mutsuz oluyorsanız mükemmeliyetçisiniz demektir.
Siyah-beyaz gibi sert ayrımlarınız var, en ufak bir pürüzü olan şeyi çöpe atabilecek kadar takıntılıysanız, başkalarından yardım almayı zayıflık olarak görüyorsanız mükemmeliyetçisinizdir.
Eğer bir hata yaparsanız çok fena alay konusu olacağınızı düşünüyorsanız, emeklerinizi ve başarılarınızı küçümsüyorsanız, kendinize hata yapma payı bırakmıyorsanız mükemmeliyetçiliğin olumsuz yönlerinden epey etkileniyorsunuz demektir.
b. Mükemmeliyetçilikle Baş Etmek İçin Yararlanılabilecek Taktikler
Mükemmeliyetçiliğin negatif etkilerini azaltmak için uygulayabileceğiniz bazı stratejilerden bahsedelim şimdi.
Öncelikle realizmden başlayabiliriz. Mükemmeliyetçiliğe sahip yetişkinler kendilerini sürekli eleştirir. Sürekli kendini eleştirmek yerine daha gerçekçi bir yaklaşım çok daha yararlı olacaktır.
- “Kimse kusursuz değil.”
- “Elimden gelenin en iyisini yaptım, yapacağım.”
- “Hata yapmak başarısızlık değildir. Herkes hata yapabilir.”
- “Kötü bir gün geçiriyorum, hepsi bu.”
- “Herkesin beni sevmesi şart değil.”
Böylesine ifadeleri kendi kendinize tekrar etmeniz meselenin gerçek yüzünü anlamanız açısından yardımcı olacaktır.
Mükemmeliyetçiliğe sahip insanlar aynı zamanda empati konusunda zaman zaman sıkıntı yaşarlar. Bir durumu başkalarının nasıl gördüğünü düşünemezler. Örneğin günde 2 saat değil de 1 saat spor yaptıkları için kendilerini tembel olarak adlandırabilir mükemmeliyetçi kişiler. Kişinin kendisini başkalarının görüş açısıyla değerlendirmesi bu tür faydasız inanç ve kanıların olumsuz etkilerinden koruyabilir.
Yine ufak detaylara aşırı odaklanırken büyük resmi kaçırmak da mükemmeliyetçi insanların özellikleri arasındadır. Kendinize şu soruları sorarak meselenin ne derecede ciddi olduğunu görebilirsiniz.
- Gerçekten çok mu önemli bu detay?
- En kötü ne olabilir?
- En kötü senaryo gerçekleşse bile bu beni yıkar mı?
- Bu durum yarın da önemli olacak mı? Yoksa anlık bir endişe mi?
Kusursuzluk arzusu fobi gibidir. Hata yapmaktan korkma fobisi… Bu korkularla düzenli ve makul düzeyde yüzleşmek, fobinin ortadan kalkması için en etkili yoldur. Örneğin köpek fobisinden kurtulmak için köpeklerle belli oranda zaman geçirmek, onların sanıldığı kadar korkunç canlılar olmadığını bizzat görmek gerekir.
Bunun için bazı yüzleşme taktiklerini denemek mümkün.
Örneğin;
- Bir toplantıya bilerek 15 dakika geç gidin.
- Evin bir odasını bilerek dağınık bırakın.
- İnsanlara çok yorgun olduğunuzu söyleyin.
- Üzerinde çay lekesi olan bir gömlek giyin.
- Bir konuşma esnasında söyleyeceğiniz şeyi unutun.
- Bir konuşmaya hazırlıksız gidin.
- Yanlış kişiye peş peşe iki mail gönderin.
- Adını ilk defa duyduğunuz bir restorana gidip yemek söyleyin.
Yani kusursuz olma korkunuzla yüzleşmeye çalışın ve durumun sandığınız kadar kötü şekilde sonuçlanmadığını bizzat görün.
Mükemmeliyetçiliğin kendini en net gösterdiği yerlerden biri de erteleme alışkanlığıdır. Yapılması gereken işleri sürekli ötelemek, ertelemek ve hatta savsaklamak… Zira kişi kendine o kadar yüksek bir çıta belirlemiştir ki bu standartın bir tık altında bir sonuç alma düşüncesi kişiyi ertelemeye yöneltir.
Örneğin bir makale yazmanız gerekiyor ancak bu makalenin kusursuz olmayacağını, bazı konularda yetersiz olduğunuzu düşünüyorsunuz. Elinizden gelenin en iyisini yazmak yerine makaleyi sürekli öteliyorsunuz. Böyle bir hareket durumu iyileştirmez, aksine daha da vahim hale getirir.
Bunla baş etmek için gerçekçi bir program belirleyin. 100 birimlik bir işi 10 birimlik ufak parçalara ayırın. Hedeflerinizi ve bu hedefleri gerçekleştirme tarihlerini not alın. Hedefiniz söz konusu hedefleri yakalamak olmalı, kusursuzluğu yakalamak değil. Süreç boyunca elinizden gelen itinayı gösterdiğiniz sürece zaten ortaya çok iyi bir şey çıkacaktır!
Yine önceliklerinizi doğru belirlemeniz de önemli bir mesele. 10 adet işiniz var ancak hangisinden başlayacağınızı bilemiyorsunuz. Hemen söyleyelim: Size en fazla fayda sağlayacak işten başlayın. 10 işin hepsi de eşit öneme sahip olmaz. Bu işlerden bazılarına %100, bazılarına da %30 efor sarf etmeniz gerekir. Önemsiz işleri kusursuz yapmak için kendinizi harap etmenize hiç ama hiç gerek yoktur.
Mutlaka okuyun: Yüzde 10 Kuralı: Küçük Adımlarla Büyük İlerleme Kaydetmek
c. Kendini Ödüllendirmek
Korkularınızla, endişelerinizle, mükemmeliyetçiliğinizle mücadele etmek için sıkı çalıştınız ve bazı zararlı düşüncelerden kurtuldunuz diyelim… Böyle bir durumda kendiniz ödüllendirin ve psikolojinizdeki iyileşmenin tadını çıkarın. Kendinize güzel bir yemek söyleyin, arkadaşlarınızla dışarı çıkın, güzel bir manzara karşısında güneşin tadını çıkarın.
Çünkü bunu hak ettiniz!
