Eğer heyecan verici, az maliyetli ve gizemli bir uğraş arıyorsanız ipek böceği yetiştiriciliği tam size göre olabilir.
İpek böceği yetiştiriciliği genelde babadan oğula geçen bir bilgi birikimiyle yapılır. Ancak günümüzde ipek böceği yetiştiriciliği maddi açıdan getirisi epey yüksek bir iş kolu haline gelmiştir. Zira arı yetiştiriciliğinden sonra en karlı işlerden biri ipek böceği yetiştiriciliğidir.
Şimdi size senelerdir ipek böceği yetiştiriciliği yapan Mehmet PAMUK’un konuyla ilgili tavsiyelerini sunacağız:
İpek Böceği Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?
Yumurtalar
Mehmet Bey, her zaman en önemli olan şeyin yumurta olduğunu söylüyor ve “ipek böceği yumurtası” bulmanın son derece zor olduğunu ve ipek böceği çiftliğini kurmak için yaptığı tek yatırımın 200 adet yumurta satın almak olduğunu belirtiyor. Dilerseniz bu yumurtaları almak için devlet desteğinden de faydalanabiliyorsunuz.
Ancak ipek böceği yetiştiriciliği için başka şeyler de gerekiyor. Mesela dut yaprağı… İpekböceklerinin en sevdiği şey Morus alba, yani ülkemizde de sık bulunan beyaz dut ağacının yapraklarıdır. İpekböceklerinin kaliteli ipek üretebilmesi için muhakkak bu yapraklardan tüketmesi gerekir. Ayrıca karadut yaprakları da bu böceklerin sevdiği şeylerden biridir.
Ortalama üç yaşındaki bir dut ağacı, ipek böceklerinin ipek üretebilmesi için en iyi kaynaktır. Sağlıklı bir dut ağacı yılda ortalama 10-15 kilo yaprağa sahiptir.
Daha sonra ipek böceği embriyolarını, dut yaprakları açmaya başlamadan önce ortalama 10 derece sıcaklığa sahip bir ortamda ağzı kapalı bir kavanoza yerleştirin. Kavanozun dibine kağıt peçete koyun ve kavanozu buzdolabının sebzelik bölümüne yerleştirin. Böcekler yumurtadan çıkana kadar bu şekilde saklayın.
Kuluçka Dönemi
Dut ağaçları yaprak vermeye başlayınca böcekleri kavanozdan çıkarın ayakkabı kutusu gibi bir yere koyun. Kutunun bulunduğu ortamın kuru, ılık ve iyi havalandırılmış olmasına dikkat edin. Böcekler, tırtıllar ve güveler (yumurtadan ipek böceği haline gelene kadar geçirdiği büyüme evreleri yani) direkt güneş ışığına maruz kalmamalıdır. İpek böcekleriniz kuluçka evresinde taze havaya ihtiyaç duyar. Bu nedenle böceklerin yanında asla sigara içmeyin. Kuluçka kutusunun sıcaklığı kademeli olarak artırılmalı ve daha sonra belli bir sıcaklığa sabitlenmelidir. Bu da ortalama 20-25 derecedir.
Kutu içindeki böcekler ısı, nem ve diğer faktörlere bağlı olarak 3 ila 10 gün arasında yumurtadan çıkarlar. Yumurtadan çıkmaları yaklaşık 10 dakika sürer ve genelde bu olay sabah erken saatlerde olur. Bu da bir sabah uyandığınızda doyurmanız gereken 200 tane canlıyla karşı karşıya kalmanız anlamına gelir! Yumurtadan çıkmayan diğer ipek böcekleri genelde ertesi günü beklerler. Bu yumurtalar ayrı bir kutuya konmalıdır, zira yumurtadan ilk çıkan gruptakilerden farklı bir gelişme süreçleri olacaktır.
Yeni doğan ipek böceklerinin yaklaşık 3 milimetre büyüklüğünde olduğunu aklınızdan çıkarmayın. Ancak bir ay içinde ilk ağırlıklarının 10.000 katına ulaşırlar. Bu denli bir büyüme ancak dut yapraklarıyla mümkündür.
Bakım ve Beslenme
Yumurtadan yeni çıkan böcekleri dut yaprağıyla beslemeye başlayabilirsiniz, ancak dut yapraklarının damarlı kısımları çıkarmalı ve yaprağın en yumuşak kısımlarını vermelisiniz. Bu kısımları da birer santimetrekarelik küçük parçalara ayırıp verin. Yaprakları günlük olarak ağaçtan koparmanızda fayda var, ancak herhangi bir acil durum için buzdolabında da bir miktar yaprak saklayabilirsiniz.
Yeni doğan ipek böcekleri yedikçe büyür ve dolayısıyla besin ihtiyaçları da aynı oranda artar. Eğer herhangi bir nedenle bir öğünü geç verirseniz bir sonraki öğünde ipek böcekleri daha fazla yaprak tüketir, bu da böceklerin hastalanmasına neden olur. Eğer ipek böceklerini dengeli ve düzenli besleyemezseniz üretecekleri ipeğin kalitesi de düşük olur. Yapmanız gereken şey, ipek böceklerine dengeli ve düzenli olarak besin sağlamak ve kutularındaki solgun yaprakları toplamaktır. Yani iyi malzemeyle düzenli olarak beslemek bu işin temel kurallarınan biridir.
Bir diğer husus da ipek böceklerinin altına serdiğiniz örtü benzeri katmanı sürekli olarak temizlemektir. İpek böceklerinin altına düzenli olarak taze ve kuru kağıt sermeli ve kirlenmiş kağıtları toplamalısınız. Eğer bunu yapmazsanız kağıtlar küflenebilir. Bu da ipek böceklerinin hastalık kapmasına neden olabilir.
İpek böcekleri sabah ve akşamları daha çok besin tüketirler, ancak günboyu beslenmeyi bırakmazlar. Yalnızca deri değiştirme (tüy dökme) dönemlerinde bir şeyler yemeyi keserler. Bu da 4 periyot halinde yaklaşık 5-6 günde bir olur.
Her deri değiştirme döneminden önce, ipek böceklerinin başı kabarır. Derileri rengini kaybeder ve vücutları saydam bir hal alır. Ayrıca bu dönemde ipek böcekleri çok hareket etmezler. (Larvaların bu dönemde hareket ettirilmemesi ve rahatsız edilmemesi son derece önemlidir.) 24 saatlik deri değiştirme süreci boyunca, ipek böcekleri tam bir uyku halinde olurlar ve hiçbir şey yemek istemezler. Normalde çok iştahlı canlılar olduğunu da eklemek gerekir. İpek böcekleri özellikle koza örmeden, diğer bir deyişle ipek üretimine başlamadan önceki son hafta çok daha obur hale gelirler.
Pupa Hazırlıkları
(Pupa, böceğin larva halinden erişkin hale geçerkenki durumunu anlatan bir terimdir.)
Tırtıl halindeki ipek böcekleri büyümeye başlayınca böceklerin bir kısmını başka bir kutuya nakledin. Zira her böceğin büyümek için biraz daha fazla alana ihtiyacı olur dönemde. Bu dönemde tırtılların birbirinin üstüne çıkmasını engellemeniz gerekir, çünkü derileri kadifemsi bir yapıda olduğu için ipek böcekleri birbirlerine temas ederse yırtılmalar meydana gelebilir.
Yaklaşık 3 hafta sonra ipek üretimi zamanı gelir. Bu dönemde ipek böceklerinin içinde bulunduğu kutuları köşeli hale getirmeniz gerekir. Zira ipek böcekleri ipek üretimine başladığı zaman ipekleri dolayacakları bir yer ararlar. Kutunun içinde köşeli şekillerin olması böceklerin işini kolaylaştırır. 30’luk yumurta kartonları bu iş için idealdir.
İpek böcekleri yumurtadan çıktıktan 25-32 gün arasında yemeyi keser ve artık ipek üretmeye başlar.
İpek böceklerinin ipek üretimine başladığını onların hantal ve hareketsiz olmasından anlayabilirsiniz. İpek böceğinin kafası sağa sola doğru hareket eder, çünkü kendine yeni bir ev arar. Larvaların gözleri olmadığı için ipek üretimine geçmek için fazla yer değiştirmelerine müsaade etmeyin.
İpek böceği ağzının altındaki bir delikten ipek salgılamaya başlar. İpek salgısı bu deliğin açılmasını sağlar. Bu esnada hakiki ipek, serisin adı verilen ipek özüne bulaşır. Bu öz, havayla temas edince yapışkan bir hal alır. Bu yapışkan madde de ipek böceklerinin öncü ipek telleri oluşturmalarını ve kozalarını şekillendirmelerini sağlar.
Tırtıllar kozalarını şekillendirdikten sonra sırt üstü yatar ve bacaklarını toplar. İçlerindeki ipeği dışarı salgılamak için ıkınırlar. Bu süreç böcek için kolay olmaz ancak, sonunda sekiz figür bulunan bir kabuk oluştururlar.
Kısa süre içinde ipek böceğinin kaybolduğunu görürsünüz, ancak kozanın içinden sesler duymaya devam edersiniz. Tüketilen dut yaprakları ipek olmaya başlamıştır kozanın içinde. 7 santimetrelik tırtıl, 3 santimetrelik bir pupaya dönüşür bu esnada. Tüm ipek eğirme süreci yaklaşık 3 gün sürer ve izlemesi çok keyiflidir.
Hasat ve Sonrası
Yorulan pupa kendini güveye dönüştürür ve bu süreç yaklaşık 10-15 gün sürer. Bu noktada karar vermelisiniz: Eğer bir sonraki yıl da ipek böceği yetiştirmek istiyorsanız bir miktar kozayı seçmeli ve onların yaşam döngülerini tamamlamalarına izin vermelisiniz.
Şüphesiz eşit miktarda erkek ve dişi seçmeniz gerekir. Cinsiyetlerini anlamak için koruyucu kabuklarına bakabilirsiniz. Erkekler, kum saati şeklinde bir yer fıstığına benzer. Dişiler ise oval şeklindedir ve daha büyük olurlar. Bir güvenin 300-400 yumurta üretebileceğini, bunlarında yaklaşık %80’inin yumurtadan çıkabileceğini dikkate alın. Yani 24 tane kozadan yaklaşık 3000 yumurta çıkar ortalama.
Bu “damızlıkları” başka bir kutuya yerleştirmelisiniz. Temiz ve kuru bir kutu olmalıdır. İpek salgılarını kutudan çıkarmanın özel bir yolu yoktur, hafifçe çekerseniz zeminden sıyrılırlar ama. (Bu “artık” niteliğindeki ipekleri gene de ziyan etmeyin. Onları da toplayın, zira bu artık ipeklerden “şantuk” adı verilen güzel bir kumaş üretilebilir.)
Genelde geri kalan kozalar çeşitli renkte olurlar: Açık kahverengi, krem beyazı, hafif limon sarısı, soluk yeşil gibi renkte olurlar. Bu kozalar, içindeki tırtıllar ipek eğirmeye başladıktan 7-10 gün sonra hasat edilir. Kozaların içindeki pupaları öldürmek, içerideki ipeğe ulaşmak için şarttır. (Eğer pupaları öldrmezseniz çözücü bir madde salgılanır ve bu da ipek liflerine zarar verir.) Hoş bir olay değil elbette, ancak bunu yapmanın en kolay yolu kozaları kağıt bir torbanın içinde koyup 100 derece sıcaklıktaki bir fırında 20 dakika bekletmektir. Güneş altında en az 6 saat bekletmek de aynı işi görür.
Pupalar öldükten sonra birkaç gün sonra ipekleri toplamaya başlayabiirsiniz. Ancak bu arayı 2 günden fazla tutmayın, zira kozanın içindeki krizalit denen madde ipeğin saflığını bozabilir.
Bu hasattan ne bekleyebilirsiniz? İlk yıl çok bir şey bekleyemezsiniz. 2000 kozadan yaklaşık yarım kilo ham ipek çıkar; ancak ipek böceği yetiştiriciliğinin size uygun olup olmadığını anlamak için bu yeterli bir miktardır .
Kendi Araç Gerecinizi Yapın!
İpek hasadının en güzel yanlarından biri de kozadan çıkan ipeğin evdeki makara benzeri basit aletlere dolanabilmesidir. 60 santimerekare ebatlarında koyu renkli iki parça mukavva, ufak bir sopa ve bir adet mandal işinizi görecektir. Mukavvaları ortasından merkezine doğru kesin, birbirinin içine getirin. Sonra bu sistemi döndürebilmek için mukavvaların altına ve üstüne mandal yerleştirin.
Daha sonra kaynama sıcaklığında bir kap su hazırlayın. (Kozaların bulunduğu kutunun içi koyu renkli olursa ipek tellerini daha rahat ayırt ebilirsiniz.) Sonra 5 ila 8 adet kozayı suyun içine atın. En kaliteli ipekler sekiz tel kalınlığındadır, ancak beş tel kalınlığı da idare eder. İpek tellerinden oluşan bu bağ, neredeyse aynı çaptaki bir çelik çubukla aynı kuvvettedir.
Birkaç dakika sonra, sıcak su kozanın etrafındaki yapışkan maddeyi çözer ve kozadan ufak teller çıktığını görürsünüz. Bir maşa yardımıyla bu telleri toplayın. Bir parmağınızla telin ucundan tutun, diğer elinizle de ipek tellerini mukavvya dolayın. Sona kadar sardıktan sonra ufak bir düğüm atarak geri çözülmeyi engelleyin. (Yaklaşık 600-900 metre tel dolayacağınız için bu işe sabah erkenden başlamaya gayret edin. Ne kadar erken başlarsanız o kadar yol alırsınız. Dolayısıyla bu işi akşam saatlerinde yapmayın.)
Sonuna küçük dostlarınızın emeklerinin karşılığının şahane bir şekilde alırsınız. İpek lifi, herhangi bir liften daha hafiftir. Ancak insan saçından daha ince bir ipek lifi, çok esnektir ve herhangi bir esnemeden sonra ilk uzunluğuna geri döner.
Çiftleşme ve Yeni Nesil
Bu esnada ipek böceklerinin beslenip büyüdüğü kutuda Bombyx mori olarak da bilinen güveleri görürsünüz kısa süreliğine. Çinliler buna “Büyük Uyanış” diyorlar. Burada güve, bazik bir salya salgılayarak kozayı yumuşatır ve dışarı çıkar.
Erkek güvenin kanatları orak biçimindedir. Güve kanat çırptıkça bu kanat nemliliğini yitirir ve kurur. Dişilerin gövdesinin alt kısmı daha geniştir. İki cinsiyet de uçma yeteneğine sahip değildir. Ancak dişiler birkaç santimetre hareket edebilirler.
Güveler kendi başlarına besin tüketebilme kapasitesine sahip olmadıkları için çiftleşme ve yumurtlama kozadan çıktıktan sonra gerçekleşir. Kutunun altına peçete sermeyi unutmayın. Eğer güve yumurtasının kozanın içine bırakırsa o yumurtaları da toplayın. Son olarak da yumurtaları kavanozda saklamadan önce birkaç gün kurumalarını bekleyin.
Çiftleşmeden birkaç gün sonra dişi ve erkek güveler ölür. Bu da ipek böceğinin hayat döngüsünü tamamladığı anlamına gelir. Haşhaş tanesi benzeri yumurtaları alın ve bir kavanoza koyun. Bu kavanozu da buzdolabının sebzelik bölümünde saklayın. Bir sonraki yıl da ipek böcekliği yapmaya karar verirseniz bu yumurtaları kullanacaksınız çünkü.
İpek Böceği Yetiştiriciliği Kazancı
Bu işten ortalama ne kadar kazanacağınızı bilmek istersiniz elbette. Bu işi, devletin desteklemiş olduğu herhangi bir üretim bölgesinde yaparsanız kazancınız bir hayli yüksek olabilir. Yumurtaları devlet desteğiyle temin edip kilogram başına 35-45 TL kazanabilirsiniz. 40 gün içinde hasadın tamamlandığını düşündüğümüzde ayda ortalama 150-200 kilo kadar ipek üretebilirsiniz. Bu da aylık kazancınızın 6 bin ila 8 bin TL arasında değişeceği gösterir. Ancak hatırı sayılır bir miktarda dut ağacınız ve birkaç yardımcınız yoksa çok kazanç beklemeyin.
Sonuç olarak dut yaprağının dünyanın en güzel kumaşlarından biri haline gelmesine bire bir şahit olmak bile bu işi özel ve güzel kılmaya yeter.
